منابع و ماخذ
متن کامل
مقدمه
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و عدم توفیق آمریکا برای به انحراف کشاندن و مصادره انقلاب، لجاجت آشتی ناپذیری به دلیل از دست رفتن منافع خود از خویش نشان داده است و این لجاجت و دشمنی در سه دهه بگونه های مختلف ظهور و بروز کرده است. در طول چند سال اخیر برای بحران سازی در بحث برنامه هستهای صلح آمیز ایران، تلاش بی وقفهای برای استفاده از این ابزار غیر قانونی آغاز کرده و در طول چند ماه گذشته با اجرای تحریم خرید نفت ایران با مساعدت کشورهای اروپایی و همچنین تحریم بانک مرکزی از سوی آمریکا تلاش مذبوحانه خود را به اوج رسانده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی ازسوی غرب، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم و استراتژیک در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند. سخنان مقام معظم رهبری بر ضرورت طراحی مدل اقتصاد مقاومتی عملاً تأکیدی براین نکته است که مسیر عبور تحریمها از اقتصاد مقاومتی میگذرد، نکتهای که باید از سوی مسئولان اقتصادی کشور مورد توجه قرار گیرد تا بتواند آخرین حربههای غرب برای مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران را با شکست روبهرو کند. بر همین اساس این مقاله را به بررسی فرمایشات و رهنمودهای ایشان اختصاص دادهایم. این مقاله با هدف بررسی آراء و نظرات ایشان در رابطه با اقتصاد مقاومتی نگاشته شده است.
سؤال این پژوهش عبارت است از: «مؤلفههای اقتصاد مقاومتی در بیانات مقام معظم رهبری و هدف از طرح آن در نگاه ایشان چیست؟» و فرضیه پژوهش عبارت است از: «مواردی چون تفسیر معنای کارآفرینی؛ حرکت بر اساس برنامه؛ جلوگیری از اسراف؛ مدیریت مصرف؛ استفاده بیشتر از تولید داخلی؛ کاهش وابستگی به نفت؛ مردمی کردن اقتصاد و شرکتهای دانش بنیان را میتوان از مؤلفههای این تئوری در بیانات ایشان دانست و به نظر میرسد هدف از طرح آن مقابله با تحریم های دشمنان است.»
تعریف اقتصاد مقاومتی
منظور از اقتصاد مقاومتی، یک اقتصاد فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته چنانکه مقاومت برای دفع موانع پیشرفت در مسیر حرکت به سمت جلو تعریف میشود. و با تفکر اقتصاد ریاضتی تفاوتهایی دارد گر چه برخی تفاوتی بین اقتصاد مقاومتی و ریاضت اقتصادی قائل نیستند اما این دو اصطلاح کاملاً متفاوت بوده و ارتباطی به یکدیگر ندارند. ریاضت اقتصادی یک طرح یکطرفه است و از ناحیه دولتها به مردم تحمیل میشود. هدف اصلی ریاضت اقتصادی کاهش هزینهها است و رفع کسری بودجهی دولت، و به همین دلیل دولتها به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی دست میزنند. این طرح که به منظور مقابله با کسری بودجه توسط برخی دولتها انجام می-شود گاهی اوقات به افزایش میزان مالیات و افزایش دریافت وامها و کمکهای مالی خارجی نیز میانجامد.
اینکه بر اقتصاد و شرایط بحران زده یک کشور ریاضت و سختی تحمیل شود، در ظاهر کار خوشایندی به نظر نمیرسد، اما، میتواند به بازیابی درازمدت اقتصاد کمک کند. در صورتی که اقتصاد مقاومتی، اقتصادی است که برای یک ملت، حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم میکند. بنابراین اقتصاد مقاومتی و ریاضت اقتصادی دو مفهوم جداگانه و مستقل از هم است که به هیچ عنوان منجر به بروز یکدیگر نخواهند شد. بنابراین میتوان اقتصاد مقاومتی را اینگونه تعریف نمود که: اقتصاد مقاومتی یك نظام اقتصادی است كه هماهنگ با سیاستهای كلان سیاسی و امنیتی نظام اسلامی و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شكل بگیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریمها و توطئههای گوناگون اقتصادی نظام استكبار مقاومت كرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملی، منطقهای و جهانی حفظ كند. اقتصاد مقاومتی رابطه نزدیكی با انسجام ملی دارد. منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی یك اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه یك اقتصاد منفعل و بسته به طوری كه كشور ضمن مقاومت در مقابل موانع و ناملایمات مسیر خود، روند پیشرفت پایدار خود را حفظ كند.
چرا اقتصاد مقاومتی
لیبرال دموکراسی غربی بدلیل مخالفتهای ذاتی با جمهوری اسلامی در بازه زمانی بعد از انقلاب مخالفت های خود را به انحای مختلف نشان داده است و در حقیقت حیات سیاسی خود را با اعتلای جمهوری اسلامی در تضاد میبیند و به همین دلیل، روشها و شیوههای مختلف و متنوعی را به منظور ناکارآمدی نظام اسلامی بکار برده است. درک صحیح از تهاجم و تخاصم اقتصادی باعث شده که در چند سال گذشته تأکیدات مقام معظم رهبری روی حوزه اقتصاد باشد که در نامگذاری سالها این موضوع منعکس شده است، ایشان میفرمایند: ”ما چند سال پیش «اقتصاد مقاومتى» را مطرح کردیم. همهى کسانى که ناظر مسائل گوناگون بودند، میتوانستند حدس بزنند که هدف دشمن، فشار اقتصادى بر کشور است. معلوم بود و طراحىها نشان میداد که اینها میخواهند بر روى اقتصاد کشور متمرکز شوند. اقتصاد کشور ما براى آن ها نقطهى مهمى است. هدف دشمن این بود که بر روى اقتصاد متمرکز شود، به رشد ملى لطمه بزند، به اشتغال لطمه بزند، طبعاً رفاه ملى دچار اختلال و خطر شود، مردم دچار مشکل شوند، دلزده بشوند، از نظام اسلامى جدا شوند؛ هدف فشار اقتصادى دشمن این است، و این محسوس بود؛ این را انسان می¬توانست مشاهده کند. بنابراین شرایطی که امروزه در محیط اقتصادی شاهدیم ناشی از فشار تمام عیار و آشکار در اثرگذاری بر روی مقدرات اقتصادی توسط آمریکا و هم پیمانانش است. در واقع هدف در اقتصاد مقاومتی آن است که بر این فشارها و ضربههای اقتصادی از سوی نیروهای متخاصم که سد راه پیشرفت جامعه است، غلبه کنیم.
از پیروزی انقلاب اسلامی بهمن ۵۷ تاکنون بیش از سی و چهار سال سپری شده و در این بین آمریکا تنها در حد فاصل پیروزی انقلاب تا ۱۳ آبان ۵۸ (تسخیر لانه جاسوسی) یعنی کمتر از یک سال ایران را تحریم نکرده و پس از آن به انحاء مختلف آمریکا تحریم علیه ایران را گسترش و ادامه داده است. با نگاهی مختصر به این واقعیت پی میبریم که دیگر ملت ایران حدود سه ده است که توسط آمریکا و برخی از همپیمانانش مورد تحریم و محاصره اقتصادی واقع شده است. در مجموع تقویم تحریمهای آمریکا علیه ایران را میتوان در شش دوره کلی تقسیم بندی کرد:
دوره اول دوره اشغال لانه جاسوسی (از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۱)؛
دوره دوم دوران دفاع مقدس (از ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸)؛
دوره سوم دوران سازندگی (از ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲)؛
دوره چهارم دوره کلینتون و اعلام استراتژی مهار دوجانبه (از ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۱)؛
دوره پنجم پس از واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱؛
و دوره ششم آغاز قطعنامههای شورای امنیت از سال ۲۰۰۶ تاکنون.
اکنون در این برهه از زمان آمریکا با تقویت همین حربه در صدد افزایش فشار در حوزه اقتصاد ملی ایران است تا شاید با این روش از درون فشار های مردمی را افزایش دهد. اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه های فشار و متعاقباً تلاش برای بی اثر کردن و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت، که قطعا باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی نظریهای است که نخستین بار در سال 1389 از سوی مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از کارآفرینان کشور مطرح گردید و پس از آن در سخنرانیهای متعددی مورد تأکید ایشان قرار گرفته است که در ادامه به بررسی فرمایشات ایشان پرداخته خواهد شد.
مؤلفه های اقتصاد مقاومتی در بیانات مقام معظم رهبری
همانگونه که اشاره شد، مقام معظم رهبری در سخنرانیها و بیانات متعددی به موضوع اقتصاد مقاومتی پرداختند که میتوان با بررسی این بیانات، مؤلفههای اقتصاد مقاومتی از دیدگاه ایشان را استخراج کرد به طوری که در این میان چندین مؤلفه اصلی اقتصاد مقاومتی قابل شناسایی است.
1.مقایسه شرایط بدر و خیبر و شعب ابی طالب در صدر اسلام
رهبر انقلاب در دیدار با مردم قم شرایط امروز کشورمان را این چنین توصیف کردند: «یک روز در صدر اسلام، دشمنان به نظرشان رسید که با شعب ابی طالب و محاصره اقتصادی مسلمانها، آن ها را از پا بیاندازند؛ اما نتوانستند. این روسیاه های بد محاسبه گر خیال میکنند ما امروز در شرایط شعب ابیطالبیم. ما امروز در شرایط شعب ابیطالب نیستیم؛ ما در شرایط بدر و خیبریم.» در شرایط شعب ابیطالب مشرکین یک محاصره اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همه جانبه را علیه مؤمنین طراحی و اجرا کردند و آن ها طبق این برنامه، تمام ارتباطات مسلمین را قطع نمودند. مسلمانان تقریبا سه سال از داراییهای خودشان خوردند و امکان فعالیت اقتصادی نداشتند، در آن وضعیت سخت، یکی از منابع مالی ارزشمند برای مسلمانان، همان تجارت حضرت خدیجه (س) و اموال ایشان بود. مشرکین برای تکمیل محاصرهشان تمام معاملات تجاری حضرت خدیجه (س) را قطع کردند تا هیچ کس به مسلمین جنس نفروشد. در نتیجه مسلمانان مجبور بودند که اجناس را به چهار یا پنج برابر قیمت بخرند. ضمن اینکه مشرکین نیز برای جلوگیری از دادوستد اجناس کاروانهای تجاری با مسلمانان داخل شعب مجبور بودند اجناس را گرانتر بخرند. وقتی اجناس را گران میخریدند، دیگر در مکه کسی خریدار این اجناس گران نبود. در نتیجه طی این سه سال تراز مالی بسیار بالایی از مکه خارج شد. بنابراین مشرکین احساس کردند ادامه این سیاست، مکه را هم دچار فقر میکند و تجار مکه هم از بین میروند. یعنی همانطور که مسلمین در شعب زیان میدیدند، تجار مکه هم زیان شدیدی را تحمل میکردند، منتها آنهایی که داخل شعب بودند، میگفتند ما خدا را داریم، اما آنهایی که بیرون بودند، هیچ اعتمادی به خدا نداشتند. لذا شعب و بیرون شعب مانند دو کشتیگیر در حال مسابقه، نفس هایشان رو به اتمام بود و کسی برنده بود که یک قدم بیشتر مقاومت میکرد. بنابراین وقتی موریانه آن کاغذ را خورد، یکباره راهی برای مشرکین هم پیدا شد که خودشان را نجات دهند.
اما در شرایط جنگ بدر مسلمانان در موقعیت قدرت قرار داشتند و وقوع غزوه بدر به این سبب بود که اموال و داراییهای مسلمانان پس از هجرت به مدینه، توسط مشرکان قریش مصادره شد، از این رو پیامبر(ص) با توجه به اینکه با تأسیس حکومت اسلامی در موقعیت اقتدار قرار گرفته بود، در مقام مقابله برآمد و برای تصرف کاروان اقتصادی مکه که از نزدیکی چاههای بدر در حال عبور بود، اقدام کرد. در این حال، مشرکان قریش به سرکردگی ابوسفیان که حیثیت خود را در خطر میدیدند، به مصاف اسلام آمدند که البته با شکست تحقیرآمیز و مفتضحانه روبرو شدند.
در غزوه خیبر، آن جبهه یهودی که طراح اصلی و مغز متفکر مشرکین بود، خود را علنی کرد و همه داروندارش را در منطقه خیبر جمع کرد تا با پیامبر اکرم(ص) مقابله کند. در این هنگام مؤمنین که تا پیش از این نفسشان به شماره افتاده بود و به هیچ عنوان در مدینه و حومه با یهودیان درگیر نمیشدند، در موقعیتی قرار گرفتند که توانستند استحکامات یهودیان را دویست کیلومتر دورتر از مدینه محاصره کنند و این یعنی تفاوت موقعیت؛ یک روزی درون شهرشان محاصره میشدند، اما حالا دشمن را در منطقه خودش محاصره کرده بودند. وقتی دشمنان در خیبر شکست خوردند، دو ضربه اساسی به آنها وارد آمد؛ اول اینکه متفکرهایشان مثل «علی بن أخطب» ضربه خوردند. دوم اینکه ثروت عظیمی در اختیار پیامبر(ص) قرار گرفت. به گونهای که پس از آن، اوضاع مادی مدینه کاملا تغییر کرد. اصحاب صفه دارای خانه و امکانات شدند، سپاه پیامبر(ص) دارای زره و اسب و امکانات شدند و مدینه از آن فقر پیشین درآمد. بنابراین میتوان اینطور نتیجه گرفت، که در شرایط امروز ایران با شرایطی که در آن به واسطه تحریمها توان مقاومتی کشور تا حد نابودی کاهش یابد به طوری که در سالهای شعب ابی طالب برای مسلمانان پیش آمده بود، نیست، بلکه قدرت امروز جمهوری اسلامی ایران و نقش آن در معادلات اقتصادی جهانی به گونهای است که هرگونه تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران، اقتصاد جهانی را با مشکل جدی مواجه کرده و ایران نیز میتواند از قدرت اقتصادی و سیاسی منطقهای خود به منظور مقابله به مثل به خوبی بهره مند گردد.
2.تفسیر معنای کارآفرینی در شرایط اقتصاد مقاومتی
ما باید یک اقتصاد مقاومتی واقعی در کشور به وجود بیاوریم. امروز کارآفرینی معنایش این است. دوستان درست گفتند که ما تحریم ها را دور میزنیم؛ بنده هم یقین دارم، البته تحریم برای ما جدید نیست، ما سی سال است در تحریم هستیم. همه این حرکت عظیم ملت ایران، در فضای تحریم انجام گرفته؛ بنابراین کاری نمیتوانند بکنند. ولی این دلیلی است برای همه مسئولان و دلسوزان کشور که خود را موظف بدانند، مکلف بدانند به ایجاد کار، به تولید، به کارآفرینی، به پر رونق کردن روزافزون این کارگاه عظیم؛ که کشور ایران حقیقتاً امروز یک کارگاه عظیمی است. همه خودشان را باید موظف بدانند.
3. حرکت بر اساس برنامه،کوتاه تر شدن زمان اجرای برنامه و پرهیز از تصمیم های خلق الساعه و استفاده حداکثری از زمان و منابع و امکانات.
از زمان باید حداکثر استفاده بشود. طرح هایی که سالهای متمادی طول میکشد، امروز خوشبختانه با فاصله کمتری انسان میبیند که فلان کارخانه در ظرف دو سال، در ظرف هجده ماه به بهره برداری رسید. باید این را در کشور تقویت کرد. حرکت بر اساس برنامه، یکی از کارهای اساسی است. تصمیمهای خلق الساعه و تغییر مقررات، جزء ضربههایی است که به «اقتصاد مقاومتی» وارد میشود و به مقاومت ملت ضربه میزند. این را، هم دولت محترم، هم مجلس محترم باید توجه داشته باشند نگذارند سیاستهای اقتصادی کشور در هر زمانی دچار تغییرهای بی مورد شود.
4.اجرای طرح هایی در جهت کاهش اسراف و وابستگی به خارج مانند هدفمند کردن یارانه ها
به نظر ما طرح های «اقتصاد مقاومتی» جواب میدهد. همین مسئله سهمیه بندی بنزین که اشاره کردند، جواب داد. اگر چنانچه بنزین سهمیه بندی نمیشد، امروز مصرف بنزین ما از صد میلیون لیتر در روز بالاتر میرفت. توانستند این را کنترل کنند، امروز در یک حد خیلی خوبی هست. حتی باید جوری باشد که هیچ به بیرون نیازی نباشد، که الحمدلله نیست. اقتصاد مقاومتی تحریم بنزین را خنثی کرد و بقیه چیزهایی که مورد نیاز کشور است. هدفمند کردن یارانه ها هم در جهت شکل دادن به اقتصاد ملی است؛ که اینها میتواند هم رونق ایجاد کند در تولید، در اشتغال و هم موجب رفته شود؛ اینها مایه رشد تولید و اقتصادی کشور، مایه اقتدار یک کشور است. با رشد تولید، یک کشور در دنیا اقتدار حقیقی و آبروی بین المللی پیدا میکند. این کار باید به انجام برسد.
5.تأکید بیشتر بر مدیریت مصرف و پرهیز از اسراف و تبذیر
مسئله مدیریت مصرف، یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاه های دولتی، هم دستگاه های غیر دولتی، هم آحاد مردم و خانواده ها باید به این مسئله توجه کنند؛ که این واقعا جهاد است. امروز پرهیز از اسراف و ملاحظه تعادل در مصرف، بلاشک در مقابل دشمن یک حرکت جهادی است؛ انسان میتواند ادعا کند که این اجر جهاد فی سبیل ا... را دارد.
6.استفاده بیشتر از تولید داخلی و کاهش وابستگی به نفت
یک بعد دیگر این مسئله تعادل در مصرف این است که ما از تولید داخلی استفاده کنیم؛ این را همه دستگاههای دولتی توجه داشته باشند دستگاههای حاکمیتی، مربوط به قوای سه گانه سعی کنند هیچ تولید غیر ایرانی را مصرف نکنند؛ همت را بر این بگمارند. آحاد مردم هم مصرف تولید داخلی را بر مصرف کالاهایی با مارکهای معروف خارجی که بعضی فقط برای نام و نشان، برای خودنمایی کردن، در زمینههای مختلف دنبال مارکهای خارجی می روند ترجیح بدهند. خود مردم راه مصرف کالاهای خارجی را ببندند. کاهش وابستگی به نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است. این وابستگی، میراث شوم صد ساله ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیت های اقتصادی درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگترین حرکت مهم را در زمینه اقتصاد انجام دادهایم. امروز صنایع دانش بنیان از جمله کارهایی است که میتواند این خلا را تا میزان زیادی پر کند. ظرفیت های گوناگونی در کشور وجود دارد که میتواند این خلا را پر کند. همت را بر این بگماریم؛ برویم سمت اینکه هر چه ممکن است، وابستگی خودمان را کم کنیم.
7.مردمی کردن اقتصاد در راستای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی
مسئله اقتصاد مهم است؛ اقتصاد مقاومتی مهم است، البته اقتصاد مقاومتی الزاماتی دارد. مردمی کردن اقتصاد، جزء الزامات اقتصاد مقاومتی است. این سیاستهای اصل چهل و چهارم قانون اساسی که اعلام شد، میتواند یک تحول به وجود بیاورد؛ و این کار باید انجام بگیرد، البته کارهایی انجام گرفته و تلاشهای بیشتری باید بشود. بخش خصوصی را باید توانمند کرد؛ هم به فعالیتهای اقتصادی تشویق بشوند، هم سیستم بانکی کشور، دستگاههای دولتی کشور و دستگاههایی که میتوانند کمک کنند مثل قوه مقننه و قوه قضائیه کمک کنند که مردم وارد میدان اقتصاد شوند.
8. شرکت های دانش بنیان
ما باید هر کدام نقش خودمان را بشناسیم و ایفا کنیم. یکی از بخشهای ما، اقتصاد است و خاصیت اقتصاد در یک چنین شرایطی، اقتصاد مقاومتی است؛ یعنی اقتصادی که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنی دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانی که ما داریم. به نظر من یکی از بخشهای مهمی که میتواند این اقتصاد مقاومتی را پایدار کند، همین کار شماست؛ همین شرکتهای دانش بنیان است؛ این یکی از بهترین مظاهر و یکی از مؤثرترین مؤلفههای اقتصاد مقاومتی است؛ این را باید دنبال کرد.
9. ارتباط با دنیای خارج و رشد شکوفایی در زمان تحریم
در زمینه مسائل اقتصادی، «اقتصاد تهاجمی» را مطرح کردند؛ عیبی ندارد. بنده فکر اقتصاد تهاجمی را نکردم. اگر واقعا یک تبیین دانشگاهی و آکادمیک نسبت به اقتصاد تهاجمی به قول ایشان، مکمل اقتصاد مقاومتی وجود دارد، چه اشکالی دارد. آن را هم مطرح کنیم. آنچه که به نظر ما رسیده، اقتصاد مقاومتی بوده، البته اقتصاد مقاومتی فقط جنبه نفی نیست؛ اینجور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی باشد؛ نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان میدهد و اجازه میدهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند. این یک فکر است، یک مطالبه عمومی است.
10. اقتصاد مقاومتی شعار یا واقعیت
قبل از پرداختن به واقعیت اقتصاد مقاومتی و وجه تمایز آن با یک شعار در کلام مقام معظم رهبری لازم است تفاوت شعار با واقعیت گفته شود. اصطلاح واقعیت معمولاً به اشیاء بالفعل، ذات اشیاء و نفس الامر اطلاق مىشود. برای مثال گفته میشود: تفاوت موجودات در عالم یک واقعیّت است. یعنی چنین تفاوتی بالفعل وجود دارد. یا گفته میشود: این سخن واقعیّت دارد. یعنی در نفس الامر موجود است. یعنی مصداق واقعی دارد. واقعیت اعم از حقیقت است. یعنی هر چه وقوع خارجی دارد واقعیّت است و بخشی از امور واقع حقّ و باطلهای اخلاقی هستند. مثلاً راستگویی هم واقع است هم حق امّا دروغ در عین اینکه واقعیّت دارد حقّ نیست. بعثت انبیا هم حق است و هم واقعیت؛ یعنى باید باشد و در واقع هم رخ داده است؛ امّا حکومتهاى فاسد در طول تاریخ واقعیت داشتهاند، امّا از حقیقت به معنی یاد شده به دورند. در صورتیکه شعار خلاصه و فشرده¬ی خواسته ها و آرمانهای یک گروه یا یک ملت است که به زبان آورده میشود. و این خواسته در عین حال که ممکن است حق و یا باطل باشد احنمال واقعیت به معنای دست یافتن و غیر آن نیز وجود دارد.
حضرت آقا در خصوص اقتصاد مقاومتی آن را یک واقعیت میداند و می فرمایند: اقتصاد مقاومتی یک شعار نیست بلکه یک واقعیتی است که میبایست محقق شود (در جمع پژوهشگران و مسئولان شرکتهای دانش بنیان). و در جایی دیگر برخی از واقعیتهای نظام را بر میشمارند. «امروز چند واقعیت در دنیا وجود دارد که قابل انکار نیست واقعیت اول بیداری دنیای اسلام است در این کسی نمیتواند تردید کند (در جمع کارگزاران نظام)». و در خصوص امپراطوری رسانه ای نیز میفرمایند: «امروز همهی شگردهای تبلیغاتی را دارند علیه اسلام اعمال میکنند شما نگاه کنید ببینید کاری که دولت های غربی علیه مسلمانان و علیه اسلام میکنند چه در امریکا و چه در اروپا چقدر پیچیده و گسترده است تمام ابزارهای هنریِ در اختیار آن ها در خدمت این هدف پلید است دشمنی را در اعلی درجهی ممکن با آمیختهای از فعالیتهای فرهنگی و امنیتی و سیاسی و نظامی علیه اسلام به کار بردند این هم یک واقعیت روشن و مسلم است (در جمع کارگزاران نظام)» و درکلامی دیگر عجز نظام سلطه در کنترل بیداری اسلامی را نیز یک واقعیت می¬داند «واقعیت دیگر این است که دنیای غرب با همهی توان خود نتوانسته است بر بیداری اسلامی فائق بیاید (در جمع کارگزاران نظام)» و بلاخره در بین روسای جمهور شرکت کننده در جشن های نوروز میفرمایند: «واقعیت این است که منافع ملتهای ما نه فقط در تقابل با یکدیگر نیست بلکه کمککننده و همافزائیبخش یکدیگر است ما میتوانیم در کنار هم باشیم به هم کمک کنیم و یک مجموعهی با ارزشِ والای جهانی و فرهنگی و دارای قدرت بینالمللی تشکیل بدهیم». اینها نمونه هایی از واقعیت های جهانی است و نگاه به اقتصاد مقاومتی در بیانات مقام معظم رهبری خارج از این منظر نیست نگاهی است واقع گرا که قابلیت اجرایی داشته و واقعیت این است که با پیروی از الگوهای متداول اقتصادی دنیا نمیتوانیم به اقتصادی صیانتزا، عدالتآفرین و مقتدر برسیم. بلکه باید نقاط قوت و ضعف اقتصاد را به خوبی شناسایی کنیم فرصتها و تهدیدهایی که وجود دارد را بشناسیم و از تجربیاتی که در دنیا موجود است نیز بهره برداری کنیم. همچنین علم اقتصاد را به عنوان یک واقعیت مورد توجه قرار دهیم.
نتیجه گیری
بدیهی است كه تعریف یك راهبرد اقتصادی بهنام «اقتصاد مقاومتی» به نسبت تعامل نظام اسلامی با «نظام اقتصادی جهانی» از سویی و تقابل و رویارویی یا بهعبارت بهتر مقاومت در برابر خواستههای استكبار جهانی و عدم پذیرش سلطه آنان، مرتبط است. اقتصاد كشوری كه دارای جهانبینی خاصی است و این جهانبینی با منافع ابرقدرتهای روز دنیا در تضاد است، اقتصاد خاصی خواهد بود، چرا كه دشمنی با چنین كشوری پایدار بوده و در هر دورهای به شكلی بروز مییابد. از این روی باید همه راهبردها و سیاستهای كشوری مثل ایران به گونهای طراحی شود كه از كیان آن در برابر تهدیدها حفاظت كند و مسیر رسیدن به اهداف كشور را هموار سازد. جمهوری اسلامی ایران كه همیشه در معرض دشمنی قرار داشته و در برابر آن ها مقاومت كرده است باید اقتصادی متناسب با این وضع داشته باشد كه از آن به اقتصاد مقاومتی تعبیر میشود.
وقتی نظامی مانند نظام جمهوری اسلامی در جبهه مقاومت در برابر استكبار و صهیونیسم جهانی است و امنیت نظام اسلامی در چارچوب مقاومت در برابر نظام سلطه تعریف میشود باید دیگر زیرمجموعههای نظام مانند: ساختارهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی نظام اسلامی ضرورتا با همین مفروضه و شرایط مقاومت در برابر استكبار جهانی شكل گیرد و عمل كند. مقام معظم رهبری در سالهای اخیر در سخنان خود بارها بر مساله «اقتصاد» و «جنگ اقتصادی» که دشمنان در راستای مقابله با پیشرفتهای جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفتهاند، تاکید کرده و راهکارهای مقابله با آن را نیز بارها گوشزد کردهاند و حتی در نامگذاریهایشان برای سالها نیز این موضوع را مدنظر قرار دادهاند.
مقام معظم رهبری با آگاهی کامل از جنگ اقتصادی دشمن و اهداف آنها از تشدید فشارها و تحریمها علیه ایران همواره تلاش کردند، به ارائه برنامهها و الگوهای مناسب جهت مقابله با این فشارها بپردازند. با توجه به تشدید فشارها و تحریمهای دشمنان در ماههای اخیر آنچه بیش از پیش در سخنان اخیر مقام معظم رهبری به خصوص در ماه مبارک رمضان بر آن تاکید شده، بحث «اقتصاد مقاومتی» است، ایشان معتقدند که یکی از راههای عبور از مقطع حساس و سرنوشتساز کنونی جدیگرفتن اقتصاد مقاومتی استکه در این مقاله سعی شد به طور نسبتا کامل به نظرات ایشان پرداخته شود اگر چه بررسی نظرات ایشان در ارتباط با موضوع مطروحه در این چند برگ نمی گنجد و به بررسی بیشتری از سوی کارشناسان امور اقتصادی نیاز دارد با این وجود امید است مطالعه آن مفید واقع گردیده باشد.
ارائه راهکار
با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری که در این مقاله بررسی گردید میتوان راهكارهای ذیل جهت رسیدن به اهداف «اقتصاد مقاومتی» را مورد بررسی قرار داد:
1ـ نقطه شروع اقتصاد مقاومتی، سیاستگذاری برای اصلاح الگوی مصرف است. مصرف، تولید را جهت میدهد و این دو در كنار هم، جهت سرمایهگذاری را مشخص میكنند. رونق تولید داخلی و كاستن از وارداتی كه میتواند به افول و كم رونقی و توقف واحدهای تولیدی داخلی منجر شود، استقلال اقتصادی، قطع وابستگی به خارج، ارتقای تكنولوژی در سطح كلانتر شكل میگیرد البته باید به گونهای عمل كرد كه اقتصاد مقاومتی به معنای تحمیل فشار به مردم نباشد.
2ـ افزایش بهرهوری در تولید، كاهش قیمت تمام شده تولیدات، كیفیت بهتر و خدمات بیشتر در رقابت با تولیدات خارجی و كاهش واردات، حمایت از تولید ملی به ویژه تولیدات استراتژیك مدیریت و تنظیم واردات برای به حداقل رساندن نیاز كشور به ارز و حمایت از تولیدات داخل هدایت سیل نقدینگی موجود به سمت اقتصاد مولد و حذف ریشههای سوداگری در اقتصاد نظارت بر نحوه توزیع كالاها به ویژه كالاهای اساسی و ضروری اتخاذ راهبرد انقباض بودجه و مدیریت هزینه در كشور با اولویتگذاریها، كاهش مصرفگرایی و به تعویق انداختن پروژههای ناتمام با اولویتهای پایین داشتن بینش و نگرش مثبت به كسب و كار، ترجیحا كسب و كارهای مولد نوآورانه جهت بهبود فضای كسب و كار و ایجاد محیط رقابتی با جلب مشاركتهای مردمی و انحصار زدایی.
3- افزایش واردات «دانش فنی»، «خطوط تولید» و «ماشینآلات» در ازای كاهش واردات كالاهای مصرفی با توجه به اهمیت این نوع معاملات در عصر اطلاعات همزمان با «تولید علم» و تولید «دانش فنی» و حمایت از «شركتهای دانشبنیان».
4- تداوم سیاستهای مربوط به خودكفایی كالاهای اساسی مانند: گندم، روغن، شكر یا حداقل ترتیباتی برای یك «اقتصاد تركیبی مقاومتی» در این باره و با توجه به فقدان طبیعی استعداد كشور برای خودكفایی كامل، نوع همسازی با دیگر كشورها و كانونهای اقتصادی دنیا باید در راستای اهداف استراتژیك كشور شكل گیرد.
5- تبدیل «تهدیدها» به «فرصتها» در روند تأمین كالاها به این معنا كه به محض اعمال تحریم در برخی از كالاها، شكلدهی به عزم ملی در حوزه فناوری و صنعت و تجارت برای ایجاد «خودكفایی» كامل یا حداقل «خود اتكایی» در تولید و تأمین این اقلام لازمه اقتصاد مقاومتی است. نباید اجازه داد در مورد فشارها و تهدیدهای اقتصادی، بزرگنمایی شود. ضمن آنكه تحریم «كاغذ پاره» نیست و نباید از آن استقبال كرد.
6- كاهش اتكا به نفت از طریق «كاهش واردات» و «افزایش صادرات غیرنفتی» یا كالاهای استراتژیك متكی بر نفت مانند پتروشیمی.
7- تلاش برای جلوگیری از اجماع در قبال نظام اسلامی در سطح بینالملل. باید این مهم با توجه به آسیبپذیریهای اقتصاد جهانی و جاذبههای اقتصادی و تجاری ایران و تواناییها شكل گرفته در توسعه اقتصادی و فناوری كشور ساماندهی شود.
8- مراقبت از توانمندی حمل و نقل كشور و جلوگیری از ایجاد انسداد و محدودیت توسط استكبار در قبال حمل و نقل بویژه حمل و نقل دریایی و واكنش مناسب در صورت نزدیك شدن دشمن به این عرصه.
باید بدانیم تحریمهای كنونی ذیل مواد پانزدهگانه ماده 41 فصل هفتم منشور ملل متحد انجام میشود. لذا در اقتصاد مقاومتی باید ضمن راهبردنویسی، اقدامات احتمالی آینده در عملی كردن بندهای دیگر ماده پیشبینی شود و راهبردها بر اساس بدترین شرایط تحریمی احتمالی چیده شود.
9- شكلگیری روحیه «جهاد اقتصادی»، «تولید ملی» و «حمایت ایرانی». ضمن آنكه برای تقویت اقتصادی ملی «دیپلماسی اقتصاد مقاومتی» نیز لازم است. هدف از این نوع دیپلماسی تبیین دستاوردهای اقتصاد مقاومتی در مقابل فشارهای وارده است. فشارها در مورد كالای مصرفی و شاخصهای روزمره اقتصادی وارد میشود، ولی دستاوردهای مقاومت كشور، دستاوردهایی استراتژیك و بلندمدّت هستند، همچون خودكفایی در تكنولوژیها و فناوریهای (هستهای) استقلال در سیاست خارجی و ... .
چکیده
مقام معظم رهبری در چند سال اخیر بحث اقتصاد مقاومتی و سبک زندگی را مطرح و از آن به عنوان روشی مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور یاد کردند؛ روشی که در برابر هجمههای غرب همانند سدی محکم کارآمد شد. اعمال تحریم های یکجانبه و غیرقانونی، همواره یکی از ابزارهای نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است، که اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از تسخیر لانه جاسوسی، آمریکا قانون تحریم نظام جمهوری اسلامی ایران را به اجرا گذاشت و در طول سی و چهار سال گذشته نیز همواره بر حجم این تحریم ها افزوده شده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی و سبک زندگی را مطرح و از آن به عنوان روشی مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور یادکردند؛ با توجه به این موضوع و تأکیدات مقام رهبری بر دو مقوله اقتصاد مقاومتی و سبک زندگی به خصوص در دیدارهای ایشان که با جمعی از محققان، پژوهشگران، متخصصان و همچنین دیدار با کارگزاران نظام داشتند در پژوهش پیشرو تلاش نمودهایم مروری بر سخنان ایشان بر بحث اقتصاد مقاومتی و سبک زندگی بایدهای مطرح شده در بیانات مقام معظم رهبری به منظور عبور از پیچ توسعه و پشت سرگذاردن شرایط حاکم بر اقتصاد کشور داشته باشیم.