فارسی:
1- عزتی، عزت‌اله (1392)، «جزوه کلاسی ژئواستراتژی»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

لاتین:
2- Aliyev, Huseyn (2018). Families of ISIS Fighters Return to North Caucasus, Families of ISIS Fighters Return to North Caucasus, May 23, 2018, the CACI Analyst. https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13519-families-of-isis-fighters-return-to-north-caucasus.html
3- Arutunyan, Anna (2018). ISIS Returnees Bring Both Hope and Fear to Chechnya, Commentary/Europe & Central Asia 26 March 2018.
https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/caucasus/chechnya-russia/isis-returnees-bring-both-hope-and-fear-chechnya
4- Avakian, Fernando (2017). Julie Wilhelmsen, Russia’s Securitization of Chechnya: How war became acceptable, Routledge Critical Terrorism Studies, 2017, 239 pages: https://doi.org/10.4000/pipss.4293//, https://journals.openedition.org/pipss/4293//
Issue18 | 2017 : Defining and Defending Borders in the Post-Soviet Spac
5- Brownfeld, Peter (2003). The Afghanisation of Chechnya, The International Spectator, 3/2003, Pagina. https://www.files.ethz.ch/isn/124992/brownfeld.pdf
6- Baev, Pavel K (2018). From Chechnya to Syria:The Evolution of Russia’s Counter-Terrorist Policy, Russie.Nei.Visions107.
https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/baev_counter_terrorist_policy_2018.pdf
7- EASO (2018). Country of Origin Information Report Russian Federation The situation for Chechens in Russia, European Asylum Support Office.” file:///C:/Users/lenovo/AppData/Local/Temp/Chechens_in_RF_final_0.pdf
8- Grove, Thomas (2018). Islamic State Claims Multiple Attacks in Chechnya, Violence returns to region of Russia where authorities have cracked down on Muslim extremism, https://www.wsj.com/articles/islamic-state-claims-multiple-attacks-in-chechnya-1534780540
9- Goryushina, Evgeniya (2002). Youth initiatives in the context of extremism: the Chechnya case”, https://pip-eu.coe.int/documents/42128013/47262046/78chapter7.pdf 973675ec-fee5-4b8b-b5d5-4a8edce14bb3//http://pjp-eu.coe.int › documents
10- Guney, Beyza Gulin (2019). Explaining Foreign Fighter Mobilization from the North Caucasus to Syria: Historical Legacy, Existing Networks, and Radicalized Identity,,Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayş: 9, 241-274,,p260. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/912444, http://doi.org/10.32739/uskudarsbd.5.9.65
11- Ghosh, Subhranil (2020). Chechnya: The ethno political flashpoint plaguing a former Super power, https://moderndiplomacy.eu/2020/05/17/chechnya-the-ethno-political-flashpoint-plaguing-a-former-super-power./
12- Hauer, Neil (2018). Chechen Radicalization in Europe – Communities in Need of Aid, https://eeradicalization.com/chechen-radicalization-in-europe-communities-in-need-of-aid.
13- Hauer, Neil (2018). The Impact of Chechen and North Caucasian Militants in Syria, https://deeply.thenewhumanitarian.org/syria/articles/2018/01/19/the-impact-of-chechen-and-north-caucasian-militants-in-syria.
14- Hauer, Neil and Bureau, Syndication (2019). Russia’s Chechnya model for Syria will only deepen the conflict, https://www.euractiv.com/section/global-europe/opinion/russias-chechnya-model-for-syria-will-only-deepen-the-conflict
-15- Halbach, Uwe (2001). Islam in the North Caucasus, p. 93-110/ https://doi.org/10.4000/assr.18403// https://journals.openedition.org/assr/18403?lang=en
16- Joint, Hearing (2013). Islamist Extremism in Chechnya: a Threat to the U. S .Homeland, Foreign Affaris House of Representatives one Hundred Thirteenth congress first session “April26,pp24-113, https://www.govinfo.gov/content/pkg/CHRG-113hhrg80551/pdf/CHRG-113hhrg80551.pdf
17- Jalalzai, Musa Khan (2020). Jihad in Central Asiaand Russia: Foreign Fighters, the ISIS, Chechens, Katibat-i-Imam Bukhari, Al NusraFront and the Prospect of Nuclear Terrorism, (www.rieas.gr) Athens, Greece.
https://rieas.gr/images/terrorismstudies/terrorismpage2.pdf
18- Menon, Rajan and Fuller, Graham (2000). Russia's Ruinous Chechen War, https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2000-03-01/russias-ruinous-chechen-war.
19- Mironova, Vera and Sergarskova, Ekaterina (2017). The Chechens of Syria, The Meaning of Their Internal Struggle, https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-09-07/chechens-syria
20- Markedonov, Sergey (2010). Radical Islam in the North Caucasus, Evolving Threats, Challenges, and Prospects, A Report of the CSIS Russia and Eurasia Program. https://csiswebsiteprod.s3.amazonaws.com/s3fs.public/legacy_files/files/publication/101122_Markedonov_RadicalIslam_Web.pdf
21- Otero, Rivas and Sanz, Tarin (2016). Leadership style and war and peace policies in the context of armed conflict”: The case of Maskhadov and Umarov, Problems of Post-Communism. http://doi.org/10.1080/10758216.2016.1138847
22- Oliker, Olga (2017). Myths, Facts, and Mysteries About Foreign Fighters Out of Russia, by the Center for Strategic and International Studies. All rights reserved, https://www.csis.org/analysis/myths-facts-and-mysteries-about-foreign-fighters-out-russia.
23- Parker, Jonathan (2015). The Myth of Chechen Radical Islam, https://research.utexas.edu/showcase/articles/view/the-myth-of-chechen-radical-islam.
24- Russell, John (2009). The Geopolitics of Terrorism: Russia's Conflict with Islamic Extremism, Eurasian Geography and Economics, 50(2):184-196,University of Bradford, Project: Terrorism in Russia, DOI: 10.2747/1539-7216.50.2.184
25- Rahimov, Rahim (2017). Russia’s Security Dilemma: To Fight the Islamic State in Syria or Not? ,https://www.wilsoncenter.org/blog-post/russias-security-dilemma-to-fight-the-islamic-state-syria-or-not.
26- Speckard, Anne and Akhmedova, Khapta (2007). The New Chechen Jihad: Militant Wahhabism as a Radical Movement and a Source of Suicide Terrorism in Post-War Chechen Society, Journal Democracy and Security, Volume 2. Issue 1, https://doi.org/10.1080/17419160600625116, https://tandfonline.com/doi/full/10.1080/17419160600625116
27- Sanz, Tarin Adrian (2017). When we are the violent: The Chechen Islamist guerrillas' discourse on their own armed actions” https://doi.org/10.1016/j.euras.2017.05.002
28- Shinar, Chaim (2019). Chechens: Freedom Fighters or Terrorists, European Review, Volume 27, Issue 1, pp. 131-142, https://www.cambridge.org/core/journals/european-review/article/chechensfreedomfightersorterrorists/6D45E5F7BD2D069418C5148823464054/core-reader
29- Saunders, Paul (2014). Chechen extremists threaten Jordan, https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/06/jordan-abdullah-ii-chechnya-extremist-jihadists-threatening.html
30- Sulimova, Elena (2018). The dynamics of extremism in Russia, https://doc-research.org/2018/04/dynamics-extremism-russia/.
31- Shlapentokh, Dmitry (2015). Russia’s approach to ISIL: the hidden benefit of evil, https://www.nato.int/docu/review/articles/2015/10/30/russias-approach-to-isil-the-hidden-benefit-of-evil/index.html
32- Sagramoso, Domitilla and Yarlykapov, Akhmet (2020). What Drove Young Dagestani Muslims to Join ISIS? A Study Based on Social Movement Theory and Collective Framing, Volume 14, Issue 2, Perspectives Terrorism/ p4256 https://www.universiteitleiden.nl/binaries/content/assets/customsites/perspectives-on-terrorism/2020/issue-2/4.-sagramoso-and-yarlykapov.pdf
33- Steinberg, Guido (2014). A Chechen al-Qaeda?, Caucasian Groups Further Internationalise the Syrian Struggle, Stiftung Wissenschaft undPolitik German Institute for International and Security Affairs,,https://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/comments/2014C31_sbg.pdf
34- Tumelty, Paul and Moore, Cerwyn (2008). Foreign Fighters and the Case of Chechnya: A Critical Assessment, Pages 412-433 | Received 18 May 2007, Accepted 30 Jul 2007, Published online:
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10576100801993347?journalCode=uter20https://doi.org/10.1080/10576100801993347
35- Vingoe, Sandy (2016). The Role of Central Asian Militants in ISIS, http://natoassociation.ca/the-role-of-central-asian-militants-in-isis
36- Zhemukhov, Sufian (2019). Analysis Radical Islam in the North Caucasus, Russian Analytical Digest, No. 238, DOI: 10.3929/ethz-b-000355527 https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/RAD238.pdf
37- Yaffa, Joshua (2016). Chechnya’s ISIS Problem,https://www.newyorker.com/news/news-desk/chechnyas-isis-problem
38- https://www.truthinmedia.org/Columns/new-dawn-Bood%20for%20Oil.html
39- https://www.geopolitica.ru/en/article/analysis-post-soviet-central-asias-oil-gas-pipeline-issues
40- Chechnya, The Editors of Encyclopaedia Britannica.
https://www.britannica.com/event/Beslan-school-attack

مقدمه
مانورها و رقابت¬ها سیاسی-امنیتی در سطح جهان لزوما تحت تاثیر تامین، کنترل و مدیریت انرژی که اصل بنیادین در استراتژی اقتصادی-سیاسی کشورها بخصوص کشورهای صنعتی محسوب می¬شود، قرار دارد. اهمیت این موضوع موجب شکل¬گیری مفهوم ژئوپلیتیک انرژی در مطالعات پژوهشکده¬های استراتژیک غرب و افزایش هزینه و بوجود آمدن تنش و منازعه در بین کشورهای غنی از منابع هیدروکربنی گردید. ژئوپلیتیک انرژی که به مطالعه امنیت ملی و سیاست بین¬الملل در زمینه انرژی جهانی اشاره دارد، با تعدادی از عوامل موثر بر بازار بین¬المللی انرژی مشخص شده است که از عوامل اصلی می¬توان به بی¬ثباتی در مناطق تولید کننده انرژی نفت و گاز به دلیل عوامل داخلی- منطقه¬ای- بین¬المللی، ظهور شرکت¬های ملی نفت، ملی¬گرایی منابع، تخلیه ذخایر در بین تأمین کنندگان سنتی و گشودن مسیرهای دریایی جدید اشاره کرد. در کنار ژئوپلیتیک انرژی بحث امنیت انرژی بعنوان بخشی جدایی¬ناپذیر از بقای سیاسی و اقتصادی یک کشور تلقی می¬شود که همواره لازم و ملزوم یکدیگرند. رقابت استراتژیک بین قدرت¬ها بر سر منابع انرژی نفت و گاز، منطقه کاسپین (خزر) را به زمین بازی بزرگی تبدیل کرده است که از جهت ایجاد مسیرهای جدید برای عبور خط لوله انرژی نفت و گاز، شرایط را برای تامین منافع بازیگران منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای مساعد می¬کند.
از مهمترین و استراتژیکی¬ترین کشورهای عبوری ترانزیت انرژی منطقه کاسپین (خزر)، چچن از جمهوری-های خودمختار کنفدراسیون روسیه می¬باشد. از این¬رو برای رقبا و سیاستگذارن غربی، ایجاد شکاف در بازارهای انرژی روسیه با تاثیرگذاری بر مناطقی همچون چچن به دلیل ساختار قومی-مذهبی که فاقد انسجام لازم با دولت مرکزی می¬باشد می¬تواند روسیه را بعنوان بزرگترین کشور صادرکننده انرژی تحت فشار قرار دهد. از این¬رو مقاله حاضر با روش تحلیلی و توصیفی و استفاده از پژوهش¬های مراکز علمی معتبر به تحلیل نقش ژئوپلیتیک انرژی در گسترش رادیکالیسم مذهبی که بعنوان مهمترین ابزار کنترل بر جغرافیای مناطق غنی انرژی و مسیرهای ترانزیتی آن در جمهوری چچن و فضای پیرامونی آن در نظر گرفته می¬شود، می¬پردازد و در نهایت نتیجه¬گیری می¬شود انگیزه اصلی تفکرات رادیکالیستی در جمهوری چچن و بخش¬های همجوار صرفا دست¬اندازی بر منابع انرژی روسیه و امتیازگیری برای هژمون منطقه¬ای- جهانی غرب و در رأس آن ایالات متحده امریکا می¬باشد.
تعارض¬های مذهبی و افراط¬گرایی ناشی از آن همواره ساختارهای امنیتی کشورهای دارای تنوع فرهنگی را به جهت تجزیه قومی با چالش مواجه ساخته است و از این منظر ارتباط تنگاتنگی را با سیاست¬های امنیتی-اقتصادی بازیگران منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای برقرار می¬کند. این وضعیت در مناطقی که از منابع قابل توجه انرژی نفت و گاز برخوردار است و به نوعی سوخت موتور محرکه کشورهای صنعتی را تامین می¬کند بسیار بحرانی و پیچیده می¬گردد، چراکه هرگونه انعقاد توافقنامه¬های تجاری-انرژیک با موافقتنامه همه-جانبه نظامی-امنیتی مستحکم می¬شود و بدین ترتیب ناکارآمدی در روند مناسبات تجاری-انرژیک با تهدید نظامی-امنیتی به درگیری و بحران پیچیده¬ای تبدیل خواهد شد، بخصوص در منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز و در رأس آن جمهوری چچن به دلیل قرارگیری در مسیر ترانزیت خط لوله نفت باکو-نووروسویک، کانون پرتنشی را بوجود آورده است. بنابراین در این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش هستیم که نقش و تاثیر ژئوپلیتیک انرژی و مسیرهای ترانزیتی آن در روند بحران و منازعات نشات گرفته از رادیکالیسم مذهبی و بنیادگرایی افراطی منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز و بخصوص جمهوری چچن باتوجه به نیاز شدید و رو به رشد کشورهای اروپایی و قدرت¬های غربی به منابع و تولیدات هیدروکربنی چگونه تبیین می¬شود. برطبق این سوال فرضیه¬ای بدین صورت شکل می¬گیرد که رادیکالیسم مذهبی و بنیادگرایی افراطی بعنوان مهمترین ابزار کنترل بر ژئوپلیتیک مناطق غنی انرژی و مسیرهای ترانزیتی آن از نقش قابل توجهی در بحران¬آفرینی در جمهوری چچن و تسری خشونت به فضای پیرامونی برخوردار است.
روش تحقیق این مقاله تحلیلی- توصیفی و از نظر هدف از نوع کاربردی می¬باشد که اطلاعات به شیوه گردآوری و ترجمه با استفاده از مقالات علمی-تخصصی معتبر از سایت¬های دانشگاهی و پژوهشی مورد استناد قرار گرفته شد، ضمن اینکه با تبیین مولفه¬های رادیکالیسم اسلامی در جمهوری چچن، نقش ژئوپلیتیک انرژی و مسیرهای ترانزیتی در گسترش بحران و منازعات در آن منطقه، مورد ارزیابی قرار می-گیرد.

1- پیشینه تحقیق
مجامع علمی-پژوهشی بخصوص طی ده سال اخیر مطالعات جامعی درخصوص فعالیت بازیگران منطقه-ای-فرامنطقه¬ای در جهت دسترسی آسان به منابع انرژی، سلطه بر ژئوپلیتیک انرژی، امنیت انرژی، مباحث کلی درباره تولید و بازارهای فروش محصولات نفتی و گازی، انجام داده¬اند، که صرفا بر روی حضور قدرت-های صنعتی غرب و شرق برای تسلط بر کانون انرژی در منطقه خاور نزدیک بزرگ و منطقه کاسپین (خزر) متمرکز بوده است. لیکن در این مقاله از مهمترین ابزار بازیگران منطقه¬ای-فرامنطقه¬ای برای تسلط و کنترل در مسیرهای ترانزیت انرژی نفت و گاز منطقه کاسپین، یعنی رادیکالیسم مذهبی و بنیادگرایی افراطی که از محرک¬های درونی ایجاد بحران و منازعه بین اقلیت¬های قومی-قبیله¬ای در منطقه قفقاز بخصوص جمهوری چچن در نظر گرفته می¬شود، بعنوان مهمترین دلیل برای ایجاد تنش و درگیری در منطقه چچن و فضاهای پیرامونی آن، تاکید می¬گردد.

2- مبانی نظری
از زمانی که وینستون چرچیل تصمیم به تغییر منبع سوخت کشتی¬های جنگی نیروی دریایی سلطنتی انگلیس از زغال سنگ به نفت، به منظور سرعت بخشیدن به ناوگان خود در مقابل همتای آلمانی¬اش در زمان جنگ جهانی اول کرد، سبک جدیدی در تدوین استراتژی¬های سیاسی-امنیتی در سطح جهان بوجود آمد. بر این اساس تغییر از تامین مطمئن زغال سنگ از ولز بریتانیا به منابع نامطمئن نفت از ایران در آن زمان، منجر به تبدیل شدن خاورمیانه (خاور نزدیک بزرگ) به یک مرکز مهم ژئوپلیتیک جهانی و تبدیل شدن نفت به یک موضوع اساسی برای امنیت ملی کشورها شد و مفهوم ژئوپلیتیک انرژی را پدید آورد. ژئوپلیتیک انرژی را می¬توان بعنوان تاثیری که موقعیت منابع انرژی نفت و گاز بر سیاست دولت¬ها دارد تفسیر نمود که فعال کننده اصلی آن وابستگی است که هم برای تولیدکنندگان (درآمد) و هم برای مصرف کنندگان (نیاز انرژی) اعمال می¬شود.
تهدید به کاهش تامین برای بازارهای صنعتی که با افزایش قیمت همراه است بیشترین نگرانی را برای مصرف کنندگان بعنوان طراحان سیاست¬های ژئوپلیتیک انرژی ایجاد کرده است. برطبق نظر تحلیلگران در آینده، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی بعنوان کانون ژئوپلیتیک انرژی روسیه به همراه آسیای مرکزی، چین، هند، خاورنزدیک بزرگ و خاور دور بطور فزاینده¬ای بر تعادل عرضه و تقاضا برای نفت و گاز تأثیر می¬گذارند. از این¬رو مصرف کنندگان انرژی طی چند سال اخیر درصدد انتقال انرژی نفت و گاز به سوی استفاده از انرژی¬های تجدیدپذیر الکتریکی هستند که خود با چالش¬های اساسی روبروست، چراکه نیاز به نوآوری در فناوری¬های کنونی دارد و هم هزینه بر است، همچنین می¬تواند باعث از دست دادن میلیون¬ها شغل ناشی از صنعت نفت و گاز در سطح جهان شود. از سوی دیگر تاریخ نشان می¬دهد انتقال انرژی به سرعت اتفاق نمی¬افتد. بطور مثال تقریبا دو قرن طول کشید تا زغال سنگ بعنوان سوخت شماره یک جهان از چوب و زباله سبقت گرفت. سپس نفت در سال 1859 در غرب پنسیلوانیا کشف شد، اما تنها یک قرن بعد، در دهه 1960، جایگزین زغال سنگ بعنوان بهترین منبع انرژی در جهان گردید. به همین دلیل مصرف کنندگان در تلاش برای حفظ امنیت انرژی و کنترل و سلطه بر مناطق غنی از انرژی هستند و از ابزارهای تخریبی باتوجه به واقعیات سیاسی-اجتماعی کشورهای موردنظر استفاده می¬کنند تا حداکثر سود را نصیب خود سازند.
روسیه بعنوان بزرگترین صادر کننده منابع انرژی نفت و گاز (رتبه اول در گاز و رتبه پنجم در نفت) به دلیل رقابت دیرینه با قدرت¬های غربی، حساسیت¬های ویژه¬ای را بوجود آورده است از این¬رو بازیگران فرامنطقه¬ای با استفاده از نقاط ضعف روسیه درصدد کاهش هژمون منطقه¬ای این کشور در منطقه قفقاز و دریای سیاه هستند و باتوجه به تنوع قومی- فرهنگی در این منطقه اجرای رادیکالیسم مذهبی را برای پیگیری مطالبات قومی-مذهبی در کانون¬های متشنج جنوب روسیه به نفع سیاست¬های خود پیگیری می-نمایند. از مناطق بسیار حساس روسیه که همواره شکل گریز از مرکز داشته و متاثر از بی¬ثباتی¬های خاور نزدیک بزرگ بوده، قفقاز شمالی با محوریت جمهوری چچن (یک جامعه قبیله¬ای با صد و پنجاه قوم و قبیله مختلف) است که دارای اهمیت ژئوپلیتیکی-ژئواکونومیکی به لحاظ زیرساخت¬های استراتژیک برای ترانزیت انرژی نفت و گاز یعنی خط لوله باکو-گروزنی- نووروسیسک به طول 1330 کیلومتر (830 مایل)، می¬باشد. بی¬ثباتی¬ها در چچن عامل اصلی قطع عرضه نفت در این محور می¬باشد که در صورت عدم عملکرد بهینه خط لوله عبوری از چچن می¬تواند برای مسکو میلیون¬ها دلار هزینه در برداشته باشد، از این¬رو روسیه مصمم است تا از توان خود برای کنترل این منطقه استفاده نماید. تحت فشار قرار گرفتن جنوب روسیه و بطور مشخص توسط رادیکالیست¬های مذهبی می¬تواند منجر به فشارهای اقتصادی گسترده و سیل پناهندگان شود که در حالت کلی مشروعیت روسیه را خدشه¬دار می¬کند و باعث تجزیه مناطق فدرالی این کنفدارسیون می¬شود، بخصوص در طی چند سال اخیر با برگشت مهاجرین پیکارجو چچنی از مناطق تحت سلطه دولت اسلامی عراق و شامات (داعش)، تهدیدی جدی مناطق جنوبی روسیه را در برگرفته است.

3- تاریخچه طبیعی و انسانی چچن
قفقاز شمالی که بخشی از فدراسیون روسیه است شامل هفت جمهوری خودمختار آدیغیه، کاراچوو- چرکسیا، کاباردینو- بالکاریا، اوستیای شمالی، اینگوشتیا، چچن و داغستان می¬باشد که با رفتن از غرب به شرق، جمعیت آنها بیشتر اسلامی می¬شود (2001 Halbach,). چچن بخشی از قفقاز شمالی است که داغستان را نیز در برمی¬گیرد. مساحت جمهوری چچن که در جنوب غربی روسیه واقع شده است حدودا 4750 مایل مربع می¬باشد،که در جناح شمالی رشته کوه¬های قفقاز قرار گرفته است.

شکل شماره (1)

 چچن از شمال با روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری داغستان، از جنوب غربی با کشور گرجستان و از غرب با جمهوری اینگوشیتا همسایه است. چچن از جنوب به شمال در سه منطقه جغرافیایی واقع شده است، منطقه اول در جنوب قفقاز بزرگ قرار دارد که خط¬الراس آن مرز جنوبی جمهوری را تشکیل می¬دهد. بلندترین قله کوه تبولوسمتا  (4493م) و رودخانه آرگون  در این منطقه جاریست. منطقه دوم متشکل از دره¬های وسیع رودخانه¬های ترک و سونژا  که از غرب به شرق از جمهوری عبور می¬کنند. منطقه سوم در شمال دشت¬های هم سطح استپ نوقای قرار دارد. ستون فقرات اقتصاد چچن در تولید و توزیع نفت قرار دارد که عمدتا در دره رودخانه سونژا بین گروزنی و گودرمس انجام می¬شود. پالایش نفت در گروزنی متمرکز بوده و خطوط لوله به دریای خزر (شرق) در ماخاچکالا و دریای سیاه (غرب) در توآپسه منتهی می¬شدند. همچنین مطالعات نشان داده گاز طبیعی نیز در این منطقه وجود دارد. کشاورزی نیز عمدتا در دره¬های ترک و سانژا متمرکز است. حمل و نقل عمدتا از طریق راه آهن، به دنبال دره¬های ترک و سونژا و ارتباط با آستاراخان و باکو در دریای خزر و با توآپسه و روستوف در دریای سیاه و دریای آزوف انجام می-شود و جاده¬های زمینی گروزنی را به سایر مراکز داخل و خارج جمهوری پیوند می¬دهد.
شواهد باستان¬شناسی نشان می¬دهد که چچنی¬ها تا 4000 سال در چچن زندگی کرده¬اند، درحالیکه شواهد زبانی حاکی از آن است که زبان آنها از بین¬النهرین علیا نشات گرفته است. اصلی¬ترین گروه قومی در جمهوری چچن، چچن¬ها همراه با اقلیت¬های روس و اینگوش هستند که دو گروه اینگوشی¬ها و چچنی¬ها جزء جمعیت مسلمان هستند که زبان آنها به گروه نخ نزدیک است.
چچن¬ها و دیگر قبایل قفقاز، از دهه 1830 تا دهه 50 تحت سلطه رهبری مسلمان به نام شمیل، مقاومت طولانی در برابر جنگ روس¬ها داشتند. اما بعد از جنگ کریمه روس¬ها نیروهای بزرگتر و مجهزی را گردآوری کردند و آنها را شکست دادند از این¬رو بسیاری از پیروان وی به ارمنستان مهاجرت کردند. از این تاریخ رودخانه ترک  تا دهه 1860 بعنوان یک مرز دفاعی باقی ماند. درگیری¬های مداوم چچن¬ها و روس¬ها در امتداد رود ترک زمینه نوشتن رمان قزاق¬ها لئو تولستوی بوده است (Britannica.com). درپی سال¬ها درگیری و تنش، آخرین جنگ روسیه با چچن‌ آگوست 1999 هنگامی آغاز شد. اسلام¬گرایان تندرو از چچن به جمهوری همسایه داغستان نفوذ کرده بودند. علیرغم اطمینان مسکو از کنترل درگیری، عملیات تا سپتامبر به دومین جنگ تمام عیار بین روسیه و چچن طی پنج سال تبدیل‌ شد (Menon & Fuller, 2000). رضایت جامعه روسیه برای به راه انداختن جنگ نتیجه یک فرایند پیچیده و چندوجهی همسویی با چچن¬ها و تأمین امنیت آنچه می¬تواند درگیری پسااستعماری یا جدایی¬طلبی محلی تلقی شود، بود (Avakian, 2017). چچن بطور متناوب قرن¬ها در جنگ با روسیه بود. همزمان با گسترش امپراتوری روسیه در قرن هجدهم، چچنی¬ها سال¬ها مقاومت کردند تا سرانجام جزوی از کنفدراسیون روسیه شدند. با اینکه بیش از هشتاد درصد بودجه چچن از خزانه¬داری فدرال روسیه تأمین می¬شود (Shinar, 2019)، اما چچن با بیکاری زیاد، فقر فراگیر و رشد سریع جمعیت، مواجه است که زمینه¬های وقوع فساد، آدم¬ربایی و ترور را در منطقه بوجود آورده است و به نوعی جرم تنها منبع تأمین معاش افراد بیشماری است. تحلیلگران معتقدند با این پیش زمینه چچن در جهان اسلام همان موقعیتی را دارد که افغانستان داشته است. با این اوصاف شکی نیست که چچن در حال تبدیل شدن به پایگاه تروریسم بین¬المللی باشد (Brownfeld, 2003).

4- پیش‌زمینه‌های رادیکالیسم مذهبی در چچن
از نگاه چچنی¬ها، ریشه¬های واقعی جدایی¬طلبی چچن در فرهنگ بومی و در نهایت در ناسیونالیسم چچنی نهفته است. دین یک مولفه فرعی این جدایی¬طلبی است. بنابراین یک عمل جهادی را نشان نمی¬دهد. چچنی¬ها از اسلام رادیکال بعنوان وسیله¬ای برای رسیدن به هدف استفاده می¬کنند و نه به خاطر خود آن. مطالعات نشان می¬دهد که اسلام از هر نوع برای مدت زمان نسبتاً کوتاهی جزئی از فرهنگ چچن بوده که بدون تنش با همسایگان نبوده است. چچن استقلال خود را صرفاً به دلایل ملی¬گرایانه اعلام می¬دارد. اکثریت چچن¬ها با به یاد داشتن خاطرات تبعید و تبعیض از دولت ملی خود می¬خواستند تا فضایی ایجاد کنند که در آن فرهنگ چچنی در امنیت کامل باشد. برای چچنی¬ها دین افراطی به ابزاری مفید تبدیل شد که با آن می¬توانستند این هدف را پیش ببرند. اشتیاق اصلی چچن¬ها به اسلام رادیکال به ویژه وهابیت صرفاً از نیازهای عملی یعنی کمک اقتصادی (نقدی) و سیستم سازمان (اعم از اجتماعی و نظامی) ناشی می¬شود. از آنجا که چچن¬ها برای تأمین بودجه مبارزه و اقتصاد خود هیچ منابع کمکی اقتصادی دیگری نداشتند، مجبور شدند که به افراط¬گرایان روی آورند، زیرا آنها تنها کسانی بودند که پول نقد آماده داشتند. اسلام رادیکال همچنین بعنوان نیرویی برای کنترل و بسیج مقاومت مسلحانه در برابر قدرت روسیه بکار گرفته شده است. از این¬رو اسلام رادیکال ابزاری برای بقا نه تنها در سطح فردی، بلکه در سطح ملی نیز است (Parker, 2015).
البته مراجع دینی صوفیه سهم قابل توجهی در احساسات ضد روسی و پیشروی تجزیه¬طلبان و اسلام¬گرایان داشتند (Markedonov, 2010). علاوه بر وقایع افغانستان با توسعه یک جنبش سلفی - جهادی همراه بوده که درگیری¬های بعدی در قفقاز شمالی در طول دهه 1990 را شکل داده است (Tumelty,Moore,2008)، زمینه رادیکالیسم مذهبی جوانان در جمهوری چچن در ارتباط با بیکاری، دسترسی ضعیف به آموزش در نظر گرفته می¬شود. عده¬ای که از شرایط بهتری برخوردارند به خارج از کشور مهاجرت می¬کنند و کسانی که مجبور به ماندن در چچن هستند، اغلب موفق به یافتن کار نمی-شوند و یا کاری را انجام می¬دهند که مرتبط با مدرک تحصیلی آنها نیست. فقدان مشاغل جوان¬گرا منجر به ایجاد روندهای تثبیت شده¬ای می¬شود که به موجب آن جوانان به دنبال فرصت¬های شغلی در خارج از جمهوری هستند که بطور مشخص جذب در رادیکالیزاسیون مذهبی و اشتغال در گروه¬های مسلح می¬شوند (Goryushina, 2013). تقریباً همه چچنی¬های ساکن اتحادیه اروپا مهاجرانی هستند که در اولین موج عمده با جنگ دوم چچن که در سال 1999 اتفاق می¬افتد، پناهندگی کسب کردند. علیرغم این واقعیت که درگیری¬ها در چچن امروز تا حد زیادی متوقف شده است، اما مهاجرت به اروپا بسیار زیاد است بطوریکه تقریبا 100 چچنی در روز تلاش می¬کنند وارد اتحادیه اروپا شوند و از طریق بلاروس پناهندگی می¬گیرند.
چچنی¬ها که به خارج مهاجرت نموده¬اند باتوجه به شرایط قبیله¬ای که دارند اغلب با سایر گروه¬های مهاجر درگیر می¬شوند، گاهی اوقات به تعداد زیادی، همانند درگیری اکتبر 2014 بین 30 چچن و 70 کرد در شهر سله آلمان مشاهده می¬شوند. بزرگترین فعالیت مافیایی چچنی ابتدا در مسکو و سپس در اتریش انجام می¬شود. در حال حاضر جوامع مهاجر چچنی در اروپا همچنان در معرض خطر جدی قرار گرفتن اهداف آسان برای عناصر رادیکال هستند (Hauer, 2018). تحلیلگران معتقدند شیوه حکمرانی اوراسیا (مخالف اروپایی) روسیه، برابر بودن تعیین سرنوشت با جدایی¬طلبی و اختلافات فرهنگی- مذهبی با افراط-گرایی، باعث ایجاد فشارهای اجتماعی برای افزایش خشونت سیاسی و تروریسم و مهاجرت شده است (Russell, 2009). مشخصا تبعیض برای چچن¬ها مانند سایر افراد از قفقاز، اتفاق می¬افتد. چچنی¬ها و داغستانی¬ها بیشتر از ارمنی¬ها و گرجی¬ها مورد تبعیض قرار می¬گیرند (EASO, 2018).
شکی نیست که این قسمت از جهان برای آینده نسل بشر حیاتی است. اگر تحت سلطه نسخه رادیکال اسلام قرار گیرد، روند تاریخ را به طرز کاملاً منفی تغییر می¬دهد. مسلمانان سزاوار آزادی و پیشرفت هستند، اما ذهنیت جهادی از آزادی متنفر است و پیشرفت را در دریای خون غرق خواهد کرد. رادیکال¬ها حتی بعنوان یک دیدگاه کوچک، صدمات زیادی را هم به جوامع مسلمان از پاکستان تا افغانستان از طریق قفقاز وارد کرده¬اند و هم به غرب در رأس آن ایالات متحده امریکا و همچنین روسیه حمله کرده¬اند. بطورخاص، عربستان سعودی و سایر کشورهای اسلامی نقش موثری در ارسال پول و مبلغین به منطقه برای ساخت مساجد و مدارس دارند تا بر ذهن جوانان، تأثیر بگذارد (Govinfo.gov). جریان تروریست-های مذهبی خارجی و همچنین کمک¬های مالی به مردم چچن و رهبران مبارز آن، رهبران چچن را از رهبران غالباً سکولار به رهبران رادیکالیستی مذهبی تبدیل کرده است (Shinar, 2019). نمونه¬هایی از اسلام رادیکال، ملی¬گرایی رادیکال و جنبش¬های ضد فرقه، اهمیت در نظر گرفتن تأثیر ویژگی¬های فرهنگی اجتماعی را نشان داد که می¬تواند رشد روندهای مختلف جامعه، از جمله افراط¬گرایی را در چچن تعیین کند (Sulimova, 2018).

5- توانمند کردن رادیکالیست‌های مذهبی چچن در سوریه
سیاست¬های جدید روسیه، موقعیت ملی¬گرایی چچنی را بعنوان یک ایدئولوژی مبارزه تضعیف کرد و باعث شد دوکا عمروف، رهبر دولت مجازی چچن در سال 2007 ناسیونالیسم چچنی را کنار بگذارد و از انترناسیونالیسم اسلامی حمایت کند. این رویکرد حداقل در کوتاه مدت باعث جذب مسلمانان طرفدار عمروف از سراسر قفقاز شمالی و فراتر از آن شد. اما با گذشت زمان، انترناسیونالیسم اسلامی بطور فزاینده-ای تبدیل به یک مسئولیت برای ایجاد امارت اسلامی شد که تعداد چشمگیری از مبارزان قفقاز شمالی تصمیم به جنگ و جهاد در عراق و سوریه گرفتند (Shlapentokh, 2015). ضمن اینکه بهره¬برداری شدید از نیروی کار ارزان باعث نارضایتی عمومی در چچن شد و زمینه را برای جذب به گروه داعش ایجاد کرد (Baev, 2018). اولین اقدام تروریسم انتحاری چچنی¬ها توسط دو زن در 7 ژوئن 2000 اتفاق افتاد و این موضوع باعث تسریع مهاجرت برای تروریسم انتحاری به درگیری¬ها در چچن شد (Speckard & Akhmedova, 2007). زیربنای ایدئولوژی گروه¬های ترور چچنی وهابیت رادیکالی است، از این¬رو تعارض با سیاست¬های دولت مرکزی مبنی بر کاهش تمایلات بنیادگرایانه و سلفی¬گری باعث علاقمندی چچنی¬ها اسلام¬گرا به وعده استخدام کنندگان داعشی برای زندگی در امارات اسلامی عراق و شامات شد، بدین ترتیب پس از خلافت داعش در سال 2014، تعداد بیشتری از چچنی¬ها به همراه خانواده¬هایشان به سوریه مهاجرت کردند (Oliker, 2017).
 مسئله حضور چچنی¬ها در جنبش¬های جهادی بخصوص جنگ در افغانستان تحت¬نظر جنبش اسلامی ازبکستان سال¬هاست که مورد بحث است. قبل از ظهور داعش، جنبش اسلامی ازبکستان اصلی¬ترین سازمان افراطی آسیای میانه در این زمینه بود که پایگاه عملیاتی آنان در افغانستان و پاکستان قرار داشت (Jalalzai, 2020). بررسی¬ها نشان می¬دهد که بین سه تا چهار هزار چچنی برای پیوستن به داعش به عراق یا سوریه سفر کردهاند که تقریبا بیشتر آنان از پناهندگان جنگ¬های اول و دوم چچن به اروپا هستند با این حال اعتقاد بر این است که حدود چهارصد تا پانصد نفر مستقیماً از داخل جمهوری چچن به سوریه رفته باشند (Yaffa & Joshua, 2016). علاوه بر جمهوری چچن، جمهوری شرقی داغستان از بالاترین میزان نفرات در جنگ¬های سوریه برخوردار است (Saramoso & Yarlykapov, 2020). بی-شک چچنی¬ها دارای تجربه نظامی قابل توجهی هستند و بطور مکرر جنگجوهای خارجی دیگری از جمله بسیاری از اروپایی¬ها را آموزش می¬دهند. چچنی¬ها تمایل دارند یک کشور اسلامی در سوریه ایجاد کنند و مبارزه مسلحانه را به کشورهای همسایه لبنان، اردن، عراق و ترکیه منتقل کنند و در نهایت برای آزادسازی قدس به اسرائیل حمله نمایند (Grove, 2018). مشهورترین گروه¬های چچنی جیش المهاجرین و آل¬انصار است که در تابستان 2013 به داعش پیوستند. رهبر این گروه ابوعمر الشیشانی (در اصل تارخان باتیراشویلی)، عضو اقلیت کیست وابسته به چچن از پانکیسی در جورجیا بود که تا به امروز شناخته شده¬ترین مبارز قفقازی در سوریه است (Hauer, 2018). عمر شیشانی یکی از اولین چچنی-هایی بود که با دولت نوپای اسلامی عراق و سوریه (داعش) در اوایل سال 2013 بیعت کرد. چچنی¬ها همراه با رهبر نظامی شیشانی که به بالاترین مقام نظامی داعش رسیده بود بعنوان سرسخت¬ترین مبارزان شهرت جهانی پیدا کردند (Mironova & sergarskova, 2017).
جنگجویانی نظیر عبدالحکیم شیشانی، مسلم شیشانی، صلاح¬الدین شیشانی سه مبارز چچنی دیگر در سوریه بودند که در راستای تداوم کدهای رادیکالیزاسیون و شورش در منطقه فعالیت زیادی نمودند و همین فعالیت¬ها ممکن است به گروه¬بندی جنگجوهای خارجی در درگیری¬های آینده در خارج از قلمروهای تحت پوشش کمک فراوانی نماید (Guney, 2019). بطور مثال از توانایی یک گروه تروریستی در ضربه زدن به اماکن عمومی در سراسر جهان با وجود کاهش نفوذ و قدرت¬شان در عراق و سوریه می-توان به حمله انتحاری در فرودگاه آتاتورک استانبول اشاره کرد که توسط سه شبه نظامی از کشورهای چچن، ازبکستان و قرقیزستان انجام شد و احمد چاتایف، ستوان داعش چچنی مظنون به برنامه¬ریزی این حمله مورد شناسایی قرار گرفت (Vingoe, 2016). این در حالیست که دولت ترکیه درصدد است از گروه¬های جهادی برای اهداف خود مانند سرنگونی اسد و سرکوب جریانات کرد سوریه نزدیک به پ.ک.ک استفاده کند. اما شکی نیست که حمایت آنکارا از چچن و سایر جهادگران خارجی علیرغم هشدارهای شفاف شرکای اروپایی خود، امنیت داخلی درون ترکیه و اروپا را به خطر می¬اندازد (Steinberg, 2014).
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، مداخله نظامی مسکو در سوریه را بعنوان راهی برای ضربه زدن به تهدید تروریستی داخلی روسیه با هدف قرار دادن مستقیم تروریست¬ها توجیه کرده است. روسیه تهدیدات اساسی را برای جلوگیری از رشد تروریسم در سوریه در نظر گرفت بطوریکه داعش¬ها را اینطور تهدید کرده بود که حلب سوریه را همانند پایتخت چچن گروزنی خواهد کرد. گروزنی در سال2002 از طرف سازمان ملل بعنوان ویرانترین شهر روی زمین توصیف شد (Hauer & Bureau, 2019). اقدامات امنیتی روسیه، تنش¬های داخلی و مهمتر از همه رقابت با دولت اسلامی (داعش) که از سال 2014 مورد حمایت بسیاری از مبارزان قفقاز شمالی در خاورمیانه قرار گرفت، باعث از بین رفتن اهمیت امارت اسلامی قفقاز شده است (Zhemukhov, 2019). البته مقامات روسی معتقدند که ما در آنجا با آنها جنگیدیم تا مجبور نباشیم در خانه با آنها بجنگیم. از ژانویه تا مارس 2018، مقامات چچن 150 شهروند روسی را از سوریه و عراق بازگرداندند که بیشتر آنان را زنان و کودکان چچنی تشکیل می¬دادند. نظارت و کنترل بر این زنان که گاها بعنوان استخدام کنندگان داعش فعالیت می¬کنند از سیاست¬های امنیتی مقامات روسیه است (Aliyev, 2018). مقامات چچن از بازگشت شورشیانی که برای داعش جنگیده¬اند نگرانند چراکه ستیزه¬جویانی که اکثر آنها دشمنان سرسخت رژیم رمضان قدیروف هستند می¬توانند حملاتی را که چند سال پیش در چچن انجام داده¬اند دوباره تکرار نمایند. در سال 2015، درحالیکه روسیه حملات هوایی را برای تقویت رژیم بشار اسد آغاز کرد، قدیروف اشتیاق خود را برای ارسال نیروهای زمینی از چچن برای مبارزه با داعش اعلام داشت چراکه انگیزه¬های وی برای انجام این کار تا حدودی مربوط به تهدید ویژه داعش در چچن بود و قدیروف فرصتی را برای از بین بردن مخالفان بالقوه خطرناک در سوریه دید (Arutunyan, 2018). اگرچه به نظر می¬رسد چچن سهم عمده¬ای در پر کردن ظرفیت انسانی دولت اسلامی دارد و بر این اساس می¬توان حرکت مبارزان به خارج از چچن را یک راه¬حل خارجی برای مسئله امنیت داخلی روسیه دانست اما کاهش مداوم داعش از نظر سرزمین و قدرت به این معنی است که این راه-حل خارجی برای مسئله امنیت داخلی روسیه بطور فزاینده¬ای قوت کمتری دارد. تعداد کسانی که چچن را ترک کردند تا به گروه¬های تروریستی در سوریه بپیوندند در سال 2016 به 19 نفر کاهش یافت. این رقم چندین برابر کمتر از اعداد سال¬های 2013، 2014 و 2015 است که صدها اندازه¬گیری شد. افول داعش لزوماً به معنای پایان رادیکالیزاسیون و استخدام در چچن نیست. احتمالاً رادیکالیزاسیون و جذب جوانان توسط نیروهای زیرزمینی چچنی ادامه خواهد یافت. این امر بطور بالقوه از دو طریق بر وضعیت امنیتی تأثیر می¬گذارد. اول، بازگشت مبارزان چچنی باتجربه از سوریه، همراه با کسانی که قبلاً در چچن مستقر شده¬اند، ممکن است تهدید بزرگتری باشد. روس¬ها معتقدند که داعش تهدیدی مستقیم برای این کشور نیست بلکه تهدید شهروندان چچنی که به داعش پیوستند و بعدا به خانه خود بازمی¬گردند است. براساس اصلاحیه¬های قانون جنایی روسیه در اکتبر 2013، مجازات شرکت در فعالیت¬های تروریستی در خارج از کشور افزایش یافته است. این امر در واقع راه را برای کسانی که قصد بازگشت به خانه را دارند مسدود می-کند، با این وجود، این احتمال وجود دارد که برخی سعی کنند از طریق درب پشتی به خانه (مناطق مجاور) بازگردند.
دوم، تجمع جوانان افراطی در چچن ممکن است منجر به وخامت جدی در اوضاع امنیتی شود و این احتمال وجود دارد که افراط¬گرایی افزایش یابد. افزایش حوادث مسلحانه، قربانیان و تعداد کشته شدگان مربوط به افراط¬گرایی در چچن و کاهش چشمگیر تعداد مبارزان احتمالی چچنی که این کشور را برای پیوستن به گروه¬های افراطی در سوریه در سال 2016 ترک کردند، از نشانه¬های اولیه شکل¬گیری این سناریو است. عملیات ضد تروریسم 9 تا 16 ژانویه 2017، اساساً ابتکار عمل مقامات برای جلوگیری از گسترش بیشتر این سناریو بود. سناریوی دوم می¬تواند منجر به جمع شدن جمعیتی از مبارزان بالقوه و جوانان رادیکال در روسیه شود در نتیجه روسیه ممکن است با وخامت جدی در وضعیت امنیت داخلی خود و حتی افزایش افراط¬گرایی در چچن روبرو شود، که این یک سناریوی کابوس¬وار برای روسیه خواهد بود (Rahimov, 2017).

6- ژئوپلیتیک انرژی در راستای تنش در چچن
پیش¬بینی¬های مراکز مطالعات انرژی نشان می¬دهد که منابع هیدروکربنی موجود در بستر دریای کاسپین (خزر) می¬توانند جایگزین بعدی ذخایر انرژی در جهان باشند از این¬رو مسابقه دومینوی جنگ ژئوپلیتیک انرژی سال¬ها در منطقه در حال انجام است. بدین ترتیب ایالات متحده امریکا برای تداوم سلطه خود به شدت در پی از بین بردن حاكمیت روسیه در آسیای میانه و قفقاز، بازسازی فضای اوراسیا مطابق با منافع خود و جلوگیری از حاكمیت چین یا اروپا در آنجا و در نهایت ایجاد پایگاه¬های نظامی برای نفوذ در روسیه و جلوگیری از افزایش قدرت چین است (Geopolitica.ru). خط لوله منابع هیدروکربنی روسیه از داغستان و چچن عبور می¬کند یعنی مناطقی که غرب از تروریست¬ها یا مبارزان آزادی اسلامی بعنوان ابزار بی¬ثباتی استفاده می¬نماید. غرب دلایل استراتژیک و همچنین بشردوستانه برای مراقبت از آنچه در چچن اتفاق می¬افتد، دارد. بی¬ثبات¬سازی روسیه به معنای عدم دسترسی روسیه به منابع انرژی نفت و گاز در منطقه کاسپین (خزر) است که در صورت ثبات مناطق جنوبی روسیه، دسترسی غربی¬ها به انرژی کاسپین (خزر) با خطر مواجه خواهد شد.
از این¬رو دولت امریکا برای یافتن مسیری از كشورهای وابسته به خود مانند تركیه تلاش می¬كرد و این بار علیرغم مخالفت برخی از شرکت¬های نفتی که به دلیل هزینه¬های بسیار بالاتر در مسیر ترکیه اعتراض داشتند، این کار را انجام داد و هزینه¬های تخمینی آن بین 2.5 تا 4 میلیارد دلار افزایش یافته است. در نتیجه خط لوله 1100 مایل - از پایتخت آذربایجان باکو تا بندر جیهان ترکیه - گرفتار مشکلات ژئوپلیتیک و اقتصادی شده است و عدم تقاضا و تولید کم و ادامه درگیری آذری-ارمنی¬ها به این پروژه آسیب رسانده است. همچنین سرمایه¬گذاران فرصت¬های سرمایه¬گذاری در مناطق نفت¬خیز مانند خلیج گینه آفریقای غربی، خلیج مکزیک و برزیل را که بازده مطمئن¬تری در محیط¬های اقتصادی و امنیتی کم خطرتر ارائه می¬دهند، ترجیح دادند. با این حال ایالات متحده امریکا تضمین¬های مالی مناسبی را برای شروع توسعه اقتصادی در جنوب بالکان با تحقق این پروژه ارائه داده است.
از سوی دیگر یونان و روسیه به همراه بلغارستان توافق کردند که برای ساخت خط لوله یونان و روسیه برای انتقال نفت خام روسیه از طریق بلغارستان و یونان همکاری نمایند. این خط لوله به طول 285 کیلومتر بندرهای بورگاس در بلغارستان و الکساندروپولیس در شمال یونان را به هم متصل می¬کند و به روسیه اجازه می¬دهد نفت را از طریق دریای سیاه صادر کند. این مسیر ارزان¬تر از مسیر ترکیه است و هزینه تخمینی آن بین 800 تا 1 میلیارد دلار در نظر گرفته شده بود که فعلا مسیر بلغارستان- مقدونیه- آلبانی در مسکو و از خط لوله خزر به رهبری شورون که درحال‌ توسعه ذخایر نفتی خزر- قزاقستان است ناتمام مانده است.

شکل شماره (2)

از دیگر مسیرهای خط لوله انتقال نفت از ذخایر دریای خزر که ترکیه را نیز دور می¬زند مسیر ترکمنستان به ایران است که نفت آسیای میانه را به سمت پایانه¬های نفتی خلیج فارس حمل می¬کند و با یک خط لوله 2100 مایل در سراسر آسیای مرکزی به شرق از قزاقستان تا صنایع چین گسترش می¬یابد.

شکل شماره (3)

بطورکلی این برنامه¬ها تهدیدی برای تضعیف اعتماد سرمایه¬گذاران به پروژه باکو- جیهان است و دولت ترکیه در حال تعریف مجدد سیاست انرژی و استراتژی خط لوله خود است (truthinmedia.org).

7- چچن مسیر ترانزیت انرژی
برخی از تحلیلگران معتقدند بیشترین اهمیت جمهوری خودمختار چچن به میادین و پالایشگاه نفتی آن است. این جمهوری به پالایشگاه بزرگش با ظرفیت کاری 12میلیون تن می¬بالد. حفاری¬ها عمدتاً در دره رودخانه سانژا بین گروزنی و گودرمس انجام شده است. پالایشگاه نفت عمدتا در اطراف گروزنی متمرکز شده و خطوط لوله به دریای کاسپین (مشرق) در ماخاچکالا و به دریای سیاه (غربی) در توآپسه قرار دارد (شکل شماره3). علاوه بر نفت، گاز طبیعی نیز در این منطقه یافت می¬شود.  اولین گزارش¬ها از ذخایر نفتی در چچن در نوشته¬های جهانگردان مشاهده شد که از بیرون آمدن مواد سیاه و بدبو از زمین حیرت کردند که روستائیان از آن مواد در جهت روغن کاری لوازم کشاورزی استفاده می¬نمودند. با این حال در سال 1893م اولین چاه نفت تجاری در حومه شمال گروزنی به بهره¬برداری رسید. قبل از به قدرت رسیدن اتحاد شوروی، میادین نفتی در چچن توسط شرکت¬های بلژیکی، انگلیس، آلمانی، روسی، چچنی و آذری¬ها توسعه یافته بود. اما همزمان با اتحاد شوروی پانزده سال طول کشید تا حجم تولید دوباره به سطوح سطح اوایل قرن بیستم بازگردد. با آغاز جنگ جهانی دوم، چچن-اینگوشیا سالانه تقریباً 4 میلیون تن نفت خام با کیفیت بالا تولید می¬کردند. صنعت پالایشگاه گروزنی در سال 1971م به اوج خود رسید، هنگامی که سه پالایشگاه آن 21.3 میلیون تن نفت خام (بیش از 7 درصد از کل تولید روسیه) را تصفیه کرد که علاوه بر تولید محلی، بخشی از تولید مزارع نفتی باکو را نیز شامل می¬شود. با این وجود پس از به-روزرسانی پالایشگاه¬های باکو و ساخت تأسیسات جدید در جای دیگر اتحاد جماهیر شوروی، تولید پالایشگاه¬های چچن شروع به کاهش کرد: تا سال 1980م، میزان تولید نفت در چچن-اینگوشتیا از 7.4 میلیون تن تا سال 1985م به 5.3 میلیون تن کاهش یافت. این کاهش اولین موج عظیم مهاجرت روس¬ها را منجر گردید که چچن را برای اسکان در مناطق جدید تولید نفت در اورنگوی، تیومن ترک کردند. بسیاری از میادین نفتی جمهوری چچن فرسوده شده¬اند، در حالیکه میادین نفتی عمیق¬تر برای بهره¬برداری نیاز به سرمایه¬گذاری بیشتری دارند. تجارت نفت این جمهوری یکی از اصلی¬ترین مسائل در روابط روسیه و چچن در طی 25 سال گذشته بوده است. تلاش چچن برای استقلال از روسیه در دهه 1990م تا حدودی مبتنی بر ذخایر نفتی و پالایشگاه¬های نفتی این کشور بود. پس از آنکه نیروهای روسی صنعت نفت چچن را کنترل کردند و جمهوری را تحت کنترل خود درآوردند، مسکو در تلاش برای بازسازی اقتصاد جنگ زده خود سرمایه¬گذاری در صنعت نفت در چچن را آغاز کرد.
 
شکل شماره (4)

قبل از جنگ جهانی دوم، چچن دارای سه تأسیسات بزرگ پالایشگاهی بود از جمله پالایشگاه لنین که پردازش اولیه روغن را انجام می¬داد و پالایشگاه آنیسیموف برای نفت خام ترش و کارخانه شرویف  که برای تصفیه اولیه و مستقیم فرآورده¬های نفتی طراحی شده است.  این کارخانجات و پالایشگاه¬ها ظرفیت تجمع حداکثر تا 20 میلیون تن نفت خام چچن و قزاقستان را داشتند. وجود سه نوع پالایشگاه مختلف، امکان تصفیه تقریبا هر نوع نفت خام را تضمین می¬کرد و این دارایی مهم آنها را برای یک محصول انتخابی برای کسانی که می¬خواستند در هنگام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کنترل را بدست آورند، انتخاب می-کرد. سیاست¬های کوتاه مدت رهبری چچن، روسیه را مجبور به جستجوی سناریوهای جایگزین کرد و مسیرهای خط لوله با دور زدن چچن برای حمل و نقل نفت تولید شده در روسیه و جمهوری آذربایجان که پس از جنگ اول چچن ساخته شد توسعه یافت.
در طی اعلام استقلال و خودمختاری در زمان جوهر دودایف چچنی¬ها بطور قانونی محصولات تصفیه شده و خام را به ارزش صدها میلیون دلار از طریق خط لوله گروزنی صادر کردند. آنها از طریق همکاری با سیاسیون رشوه بگیر در مسکو برای به دست آوردن مجوز صادرات مسکو درصدد بودند تا مانع از تدوام این جریان شوند و حوزه¬های نفتی اطراف گروزنی را کنترل کردند. بر این اساس روسیه اقدام به ایجاد مراکز قدرت کرد تا با دودایف رقابت کند. اقدام نظامی وسیع و مخفی روسیه در حمایت از گروه¬های شبه¬نظامی (میلیشیایی) ضد دودایف آغاز شده بود و در سال 1994م رژیم سرخورده دودایف به عناصر اسلامی رادیکالی تبدیل شد که در سرتاسر خاورمیانه و آسیای مرکزی مطرح بودند و این امر منجر به مذهبی شدن نزاع و جنگ¬ها شد. این چنین حرکتی اگرچه قابل پیش¬بینی بود اما نزاع روسیه و چچن را تشدید نمود. مبارزه چچنی¬های مسلح با روسیه در دسامبر 1994م شروع شد و دوباره در تاریخ¬های جولای 1995م و بار دیگر در 31 مارس 1995م دو طرف از مذاکره دست کشیدند (عزتی، 1392).

نتیجه‌گیری
براساس یافته¬های تحقیق نتیجه¬گیری می¬شود که در قرن حاضر جغرافیای بحران¬های منطقه¬ای و بین-المللی بر کانون جغرافیای انرژی و مسیرهای ترانزیتی آن منطبق گردیده است و عامل مهمی در جهت تهدید و گسترش ناامنی بخصوص برای مرزهای سیاسی کشورها در نظر گرفته می¬شود. علاوه بر اینکه کنترل بر خطوط لوله نفت و گازی که از باکو جمهوری آذربایجان و از طریق گروزنی پایتخت چچن به تیخورتسک می¬رود و سپس به بندر روسی نووراسییسک در دریای سیاه می¬رسد و قرار است این بندر ترمینالی برای خطوط لوله نفت آذربایجان و قزاقستان باشد، از چالش¬های امنیتی روسیه محسوب می-گردد، از این¬رو امنیت ترانزیت انرژی در این مسیر یکی از اهداف استراتژیک روسیه بوده و هست، بدین ترتیب روسیه درصدد است سطح تولیدات و صادرات منابع انرژی خود در منطقه کاسپین (خزر) را ارتقا بخشد و غرب در رأس آن ایالات متحده امریکا سعی دارند که با نفوذ در مناطق حساس جنوبی روسیه بخصوص جمهوری چچن که گرایشات گریز از مرکز قوی دارند با ابزار رادیکالیسم (یا اصطلاحا شلاق اسلامی) زمینه تضعیف و فرسایش هژمون منطقه¬ای این کشور را فراهم سازد از این¬رو با بروز جنگ در سوریه فرصت مناسبی برای تقویت گروه¬های بنیادگرای اسلامی در روسیه فراهم شد تا ضمن ارتقاء تجربیات نظامی-امنیتی خود بر دیگر گروه¬های افراطی مستقر در چچن و فضای پیرامونی آن، ساختارهای اقتصادی روسیه را بخصوص در بخش صادرات انرژی با بحران و ناامنی مواجه سازند. با این تفاسیر انگیزه اصلی تفکرات رادیکالیستی در جمهوری چچن و بخش¬های همجوار صرفا دست¬اندازی بر منابع انرژی روسیه و امتیازگیری برای هژمون منطقه¬ای-جهانی غرب تعبیر می¬شود، ضمن اینکه کنترل سرزمینی اوراسیا که گامی نخست برای رسیدن به قدرت جهانی در نظر گرفته می¬شود تلاش ایالات متحده امریکا و غرب را برای بهره¬گیری از ظرفیت¬های بحران¬سازی و برهم زدن تعادل استراتژیک روسیه بعنوان مقتدرترین قدرت اوراسیایی از طریق رادیکالیسم اسلامی توجیه¬پذیر می¬نماید.