1- Alyanak, O (2020). Faith, Politics and the COVID-19 Pandemic: The Turkish Response, Medical Anthropology.
2- Ahmad, Hagyzffsm (2020). Impact of novel coronavirus (COVID-19) on daily routines and air environment: evidence from Turkey.
3- Bakir, C (2020). The Turkish state’s responses to existential COVID-19 crisis, Policy and Society.
4- Cem, Çakmaklı and others (2020). Covid-19 and Emerging Markets: A Sir Model, Demand Shocks and Capital Flows, National Bureau of Economic Research.
5- Dilaver, Tengilimoglu and others (2020). Impacts of COVID-19 pandemic period on depression, anxiety and stress levels of the healthcare employees in Turkey, Legal Medicine 48.
6- Durmus, V (2020). Department of Healthcare Management, Health Science Institute, Marmara University, Istanbul, Turkey, Epidemic trends of COVID-19 in 10 countries compared with Turkey.
7- Engin, Yüksel (2020). Pandemic or pandemonium? Covid-19 and conflict in the Middle East, Clingendael Institute.
8- Giliberto, Capano (2020). Mobilizing Policy (In) Capacity to Fight COVID-19.
9- Guerin, O (2020). Coronavirus: How Turkey took control of Covid-19 emergency, BBC International Correspondent, Istanbul.
10- Howlett, M (2020). Explaining variations in state COVID-19 responses: Psychological, institutional, and strategic factors in Governance and public policy-making, Policy Design and Practice.
11- Mahcuk, Alyami (2020). Psychometric Evaluation of the Arabic Version of the Fear of COVID-19 Scale, International Journal of Mental Health and Addiction.
12- Melissa, Parker (2020). COVID-19, Public Authority and Enforcement, Medical Anthropology.
13- Melisa, Akbulut (2020). How COVID 19 infected education in Turkey?
14- Muratdag, Sekmdok and others (2020). Factors affecting the anxiety levels of adolescents in home quarantine during COVID-19 pandemic in Turkey.
15- Omer, Acikgoz (2020). The early impact of the Covid-19 pandemic on the global and Turkish economy, Turkish Journal of Medical Sciences.
16- Ozer, M (2020). The Contribution of the Strengthened Capacity of Vocational Education and Training System in Turkey to the Fight against Covid-19, Deputy Minister, Ministry of National Education, Ankara, Turkey.
17- Pak, Eom (2020). The Relationship between Anxiety Levels and Perceived Social Support during the Pandemic of COVID-19 in Turkey, Social Work in Public Health.
18- Rahmet Guner and others (2020). COVID-19 experience of the major pandemic response center in the capital: results of the pandemic’s first month in Turkey, Turkish Journal of Medical Sciences.
19- Özcan Ozturk and others (2020). Effects of Covid-19 Outbreak on Turlish Stock Market: A Sectoral-Level Analysis.
20- S, evkat, Bahar and others (2020). COVID-19 barriers and response strategies for refugees and undocumented migrants in Turkey, Journal of Migration and Health 1–2.
21- Shahin, M (2020). Impact of weather on COVID-19 pandemic in Turkey.
22- Tekdal, Ekad (2020). Analysis of distance education activities conducted during COVID-19 pandemic, Department of Social Studies Education, Faculty of Education, University of Inonu, Turkey.
23- Yunus, Hacimusalar and others (2020). nxiety and hopelessness levels in COVID-19 pandemic: A comparative.

مقدمه
ویروس کوید 19 در سال 2019 در شهر ووهان چین ظهور کرد و به سرعت مرزهای همه کشورها را در نوردید و تبدیل به یک پاندمی جهانی شد و منجر به بروز مشکلات مختلف بهداشتی و اقتصادی و ... شد، از ویژگی¬های این ویروس در مقایسه با سایر پاندمی‌های جهانی بالا بودن تعداد مبتلایان بالینی آن و شیوع سریع آن در سراسر جهان است همچنین افراد مسن یا افرادی که دارای بیماری زمینه¬ای هستند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کرونا را دارند.
در زمان کووید 19 مشکلات اقتصادی مختلفی بخاطر قرنطینه و تعطیلی¬ها به وجود آمده است، دولت¬ها به روش¬های مختلفی کوشیده¬اند تا آثار و پیامدهای این ویروس خطرناک را در زندگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی خود مدیریت کنند و دولت¬ها برای کاهش پیامدهای اقتصادی ناشی از ویروس کرونا با کمک صندوق¬های پس¬انداز ملی خود طیف گسترده¬ای از کمک¬های مالی از جمله تأمین هزینه¬های بهداشتی را در نظر گرفتند و همچنین دولت¬ها اقداماتی را که منجر به کاهش مشکلات اقتصادی می¬شد و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می¬داد انجام دادند، که از جمله این اقدامات می¬توان به کمک¬های مالی به بیکاران و مشاغل کاهش مالیات مشاغل کاهش سود بدهی بانکی اشاره نمود.
دولت¬ها بسته به ماهیت نظام سیاسی محیط فرهنگی و نهادی سیاست¬گذاری¬های مختلفی را در این¬باره اتخاذ کرده¬اند. برخی از این دولت¬ها همانند دولت ترکیه باتوجه به نفوذ حزب عدالت و توسعه در نهادهای مذهبی این کشور از طریق امامان این مساجد مردم را به زدن ماسک شستن صورت و رعایت قرنطینه دعوت کرده¬اند. درباره ماهیت نظام سیاسی نیز می¬توان گفت که یک حکومت جمهوری با ریاست جمهوری مقتدر با انتصاب و برکناری و انتقال و ارتقا سیاست¬مداران می¬توانند پاسخ¬های قاطع¬تری را نسبت به حکومت¬های پارلمانی نشان بدهند، در کشور ترکیه نیز اردوغان توانست با ابزار سیاسی شدت عمل بیشتری را برای مبارزه با کرونا نشان دهد و مقرراتی برای منع رفت و آمد افراد زیر 18 سال و افراد بالای 65 سال و افرادی که دارای بیماری زمینه¬ای هستند وضع نمایند. همچنین قابل ذکر است که وزارت¬خانه-های بهداشت و اقتصاد نقش اصلی را در مبارزه با کرونا دارند.
اهمیت این تحقیق در این مسأله است که اگر چنانکه در آینده ویروس مشابهی مانند کرونا ظهور کرد و تبدیل به یک پاندمی جهانی همه¬گیر شد، بررسی نمونه¬های موفق مواجهه دولت¬ها با این ویروس می¬تواند افق دید ما را نسبت به این مسأله روشن نماید و راهکارهای مناسبی را برای مقابله با سایر پاندمی¬های جهانی تا زمان کشف واکسن و داروی درمان پاندمی پیش¬روی ما قرار دهد. بطورمثال اگر پس از کرونا یک پاندمی دیگر به وجود آمد چگونه می¬توان با بحران¬های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی ناشی از ویروس کرونا مقابله نمود. این مقاله سعی در بررسی اهمیت اثربخشی دولت در مواردی مانند غلبه بر قوانین گمرکی یا مالیات¬های صنایع واردات و تولید پزشکی در دوران کرونا ویروس نیز قابل مشادهده است زیرا دولت می¬تواند با کاستن از مالیات و عوارض گمرکی از فشارهای سیستمی که برای تأمین تجهیزات بهداشتی به دولت وارد می¬شود بوسیله بخش خصوصی بکاهد. و بررسی این مسأله است که دولت چگونه می¬تواند با استفاده از اهرم¬های اجتماعی خود مانند احزاب و گروه¬های اجتماعی و مراکز مذهبی سعی در فرهنگ¬سازی برای مقابله با کرونا نماید و علاوه بر این مقاله سعی در بررسی اهمیت کاربرد اهرم زور در بحران¬هایی مانند پاندمی کرونا می¬باشد. سوالی که در این پژوهش مطرح می¬شود این است که چه رابطه-ای بین عوامل روانشناسی و نهادی با سیاستگذاری کشور ترکیه علیه ویروس کرونا وجود دارد؟ فرضیه اصلی تحقیق بر این اساس استوار است که هرکدام از مولفه¬های نهادی و روانشناختی به اندازه سهم خود در سیاستگذاری عوامل کرونا موثر هستند.
در این پژوهش می¬خواهیم با پذیرش مفروضه¬های کمی (علمی-پژوهشی) سیاستگذاری کشور ترکیه در قبال ویروس کرونا را توضیح داده و عوامل روانشناختی و نهادی موثر بر سیاست¬ها را تبیین نمائیم. راهبرد پژوهش قیاسی¬گونه پژوهش کاربردی موردی و ایستاسنجی است. هدف تحقیق حاضر بررسی عوامل نهادی و روانشناختی تأثیرگذار بر سیاستگذاری دولت¬ها در مواجهه با کرونا است و این مهم با مطالعه موردی بر روی کشور ترکیه انجام خواهد شد. دولت ترکیه با وجود مشکلات ناشی از بحران آوارگان سوری واکنش خوبی را نسبت به ویروس کرونا از خود نشان داده و بحران کرونا را محدودتر کند. ترکیه یکی از کشورهایی بود که در زمان کرونا به چالش کشیده شد ولی جزء چند کشوری بود که توانست واکنش شدیدی را در برابر کرونا از خود نشان دهد و عملکرد موفق¬تری در برابر این ویروس داشته باشد. تفاوت این نوشته با نوشته¬های قبلی در این مسأله است که این نوشته جامع¬تر است و سعی دارد همه ابعاد روانشناختی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ابزارهایی را که دولت در جهت مقابله با کرونا بکار برده است را بطور کامل و جامع مورد بررسی قرار دهد.

1- پیشینه تحقیق
- کانر باکیر (2020)، استاد علوم سیاسی دانشگاه استانبول در یک تحقیق به این نتیجه رسیده است که دولت¬ها از ابزارهای مختلفی برای مبارزه با کرونا استفاده می¬کنند تا زمانی که اقدامات دولت¬ها هماهنگ نشود ممکن است این سیاست¬ها اثربخشی کامل نداشته باشد.
- یک تحقیق دیگر از ملیساپارکر (2020)، به مطالعه اثرات مخرب روانشناسی کووید 19 رابطه بین اضطراب و کووید 19 و اثرات اضطراب و عدم قطعیت ناشی از کرونا به روی جوامع پرداخته است و به این مسأله اشاره کرده است که مسأله اضطراب و عدم قطعیت می¬تواند بخاطر ترس ابتلا یا از دست دادن نزدیکان یا از دست دادن اموال و فقر حاصل شود به روی روان و جسم اشخاص تأثیرات منفی بسیاری داشته باشد. زیرا حالت اضطراب در اشخاص حالت¬هایی مانند تنش افزایش فشار خون ضربان قلب و ضربان نبض، تعریق، سرگیجه و درد قفسه سینه ایجاد می¬کند که می¬تواند زمینه¬ساز بروز سایر بیماری¬ها باشد که این مسأله توأم با مشکلات روحی به وجود آمده به نوبه خود هزینه¬های انسانی و مالی زیادی روی دست دولت¬ها خواهد گذاشت.
- در یک مطالعه انسان¬شناسی پزشکی تحت عنوان ایمان و سیاست و ویروس همه¬گیر کرونا، پاسخ ترکیه که اوگوز آلیناک (2020) انجام داده بود با مطالعه به روی نقش امامان مساجد در ترکیه به این نتیجه رسید که مقامات دینی می¬توانند نقش تأثیرگذاری بر روی هواداران خود در زمینه رعایت بهداشت عمومی و زدن ماسک و رعایت قوانین قرنطینه داشته باشند.

2- چهارچوب نظری
 این مقاله مشتمل بر عوامل نهادی و روانشناختی می¬باشد که در این بخش به بررسی عوامل نهادی و عوامل روانشناختی می¬پردازیم.
عوامل روانشناختی مشتمل بر عواملی می¬شوند که می¬توانند بر روح و روان اشخاص تأثیرگذار باشند، مانند استرس ابتلا به ویروس یا از دست دادن شغل و کاهش درآمد در دوران ابتلا به پاندمی، عوامل نهادی نیز مولفه¬هایی مانند اعتماد اجتماعی، غلبه بر بروکراسی اداری و مسأله اقتصاد را که بر سیاستگذاری موثر است در بر می¬گیرند.
نظریه این پژوهش بر این اساس استوار است که فشارهای عوامل نهادی و سیستمی و عوامل روانشناختی بر اشخاص و گروه¬ها می¬توانند در سیاستگذاری کشورها علیه ویروس کرونا تأثیرگذار باشند و حتی به آن سوق بدهند و آن را به مسیر خاص خود که رضایت جامعه و کاهش فشارهای سیستمی را کسب می¬کند هدایت کنند.
در عوامل نهادی سازمان¬ها نه تنها باید با عوامل داخلی بلکه بر عوامل بیرونی نیز در کشمکش باشند بلکه باید با ارزش¬های جامعه نیز سازگار و منطبق باشند از این¬رو سازمان¬ها در عوامل نهادی همیشه تحت فشار عوامل بیرونی هستند و باید در برابر این فشارها واکنش¬های مناسب و شیوه¬های مناسب¬تر را بکار ببرند، دیدگاه نهادی این مسأله را بیان می¬کند که عوامل نهادی منجر به ایجاد فشارهای نهادی و پاسخگویی بیشتر مدیران می¬شود.

3- عوامل نهادی و روانشناختی موثر بر سیاستگذاری کشورها علیه کرونا کشور ترکیه
1-3- عوامل روانشناختی
عوامل روانشناختی عبارتند از خصوصیات و ویژگی¬های شخصی هر فرد که می¬تواند شامل مواردی مانند تحمل فشار روانی، ثبات عاطفی، میزان اضطراب و استرس در مواجهه با خطر، خونسردی و عوامل دیگر می¬شوند، که اگر بخواهیم بحث روانشناختی را به مبحث جامعه تعمیم بدهیم بحث روانشناختی اجتماعی حاصل می¬شود که به بررسی رفتار شخصی یا گروهی در سازمان¬ها و نهاد گفته می¬شود و این مسأله را که مردم چگونه بطور فردی یا گروهی رفتار می¬کنند را مورد بررسی قرار می¬دهد که مسأله روانشناختی نیز از عوامل بسیار تأثیرگذار در سیاستگذاری کشورها بر علیه ویروس کرونا می¬باشد.
در بررسی نقش عوامل روانشناختی نخست به بررسی عامل عدم قطعیت در سیاستگذاری کشورها علیه کرونا می¬پردازیم، عامل عدم قطعیت ممکن است با سیاست و حاکمیت آمیخته شود و در سیاستگذاری کشورها علیه کرونا تأثیرگذار باشد و ممکن است منجر به یک سیاستگذاری نامتناسب در حوزه سیاستگذاری کشورها علیه کرونا شود.
عدم اطمینان منجر به حالت استرس و بروز واکنش¬های روانشناختی ناسازگار در افراد می¬شود، در فرضیه ما ویروس کرونا بعنوان یک عامل جهانی ایجاد استرس و عدم اطمینان تعریف می¬شود، حمایت اجتماعی می¬تواند بر کاهش این استرس تأثیرات منفی داشته باشد. کاهش روابط اجتماعی در دوران کرونا نیز می-تواند در کاهش سطح سلامت اجتماعی موثر باشد و اضطراب را در اراده افزایش بدهد. همچنین در دوران کرونا ممکن است یک ترس ناشی از فقدان اطلاعات نیز رخ بدهد و عدم اطمینان حاصل از درک فرد منجر به واکنش¬های ناسازگار شود ادراک منفی با زندگی و تهدیدات احتمالی باعث افزایش احتمال درگیر شدن شخص با بیماری می¬شود و مشکلات مالی نیز باعث ایجاد اضطراب در اشخاص خواهد شد. حمایت اجتماعی می¬تواند بعنوان یکی از منابع برای کاهش استرس اشخاص بکار گرفته شود و بر احساسات اشخاص تأثیر مثبت دارد و میزان استرس اضطراب و افسردگی افراد را کاهش می¬دهد. تحقیقات در ترکیه نشان داده است سطح اضطراب در زنان بالاتر از مردان و در افراد بالای 60 سال بالاتر از سایر گروه¬های سنی است و اشخاص بالای 65 سال سطح اضطراب و استرس ویژه¬ای را تجربه می¬کردند.
یک نظرسنجی در اشخاص متأهل زیر 24 سال و بالای 60 سال نشان داد که استرس این گروه¬ها از سایر اشخاص متأهل بیشتر است. همچنین سطح اضطراب در افراد متأهل تحصیل کرده بالاتر بود. ترس از ابتلا به کرونا می¬تواند در افرادی که دچار اختلالات روانشناختی هستند ارتباط داشته باشد.
در ترکیه یک نظرسنجی الکترونیکی پخش بهداشتی درباره اضطراب ناشی از ویروس کرونا گرفته شد که این اضطراب شامل سه درصد بود. افسردگی اصطلاح فشار روانی در یک آمارگیری در ترکیه ۸۶.9 درصد از کارمندان مراقبت¬های بهداشتی از آلوده شدن خانواده‌هایشان به ویروس کرونا هراس داشتند همچنین مشاهده شد که میزان استرس کارکنان زن بالاتر از کارکنان مرد این کشور بوده است و بالاترین میزان افسردگی اضطراب و استرس را کارکنان مراقبت¬های بهداشتی داشتند مدیران بهداشتی و سیاستگذاران بهداشتی بلافاصله سعی کردن راه¬حل¬هایی برای نیازهای جسمی و روانی کارکنان بهداشتی را بیابند و از طرف دیگر سر کردن خطرات ناشی از کار را برای آنها به حداقل برسانند.
نظرسنجی¬ها در ترکیه نشان داد که ۸۶.۹ درصد از کارکنان محیط اطراف و ۵۴.۷ درصد از کارکنان از ابتلا به ویروس و ۵۴.۶ از کارکنان از ابتلای اعضای خانواده و ۴۶.۹ درصد از کارکنان بهداشت ترکیه از دوری از خانواده و ندیدن آنها و ۲۷.۷ از مرگ بیماران هراس داشتند، همچنین همانطور که اشاره شد نشان داده شد که سطح اضطراب و افسردگی کارکنان زن بیشتر از مردان است و افسردگی و سطح اضطراب و استرس کارکنان مجرد بیشتر از کارکنان متعهد است. و یک واقعیت نشان داد که ۶۳.۱ درصد از کارکنان بهداشتی از افسردگی و اضطراب ناشی از ویروس کرونا رنج می¬برند همچنین در بعضی از بیمارستان¬ها سطح اضطراب استرس بسیار بالاتر از سایر بیمارستان‌ها بود و در بعضی از بیمارستان¬ها اضطراب استرس وجود نداشت (Tengilimoglu & Zekioglu, 2021: 4).
 نتایج ترکیه نشان داد که در آوریل ۷.۴ دهم درصد از کارمندان بهداشت این کشور به ویروس آلوده شدند که ۶.۵  درصد از کل مبتلایان را تشکیل می¬دهد میانگین سنی کارکنان آلوده شده به ویروس کرونا  ۴۲ سال بود. بررسی¬ها در ترکیه نشان داد که سطح افزایش سطح اضطراب با کاهش سطح درآمد نسبت مستقیم داشت؛ زنان و کادر بهداشتی بیشتر در معرض افزایش اضطراب استرس قرار داشتند و بیشترین سطح اضطراب استرس متعلق به کارگران و پرستاران بود، در خدمت یکی از علل اصلی افزایش اضطراب استرس بود همچنین مشخص شد در ترکیه پرستاران بیشتر از سایر کارکنان بهداشتی و سایر جوامع تحت اضطراب و ناامیدی ناشی از ویروس کرونا قرار دارند یکی دیگر از عواملی که این مسئله را در بین پرستاران تشکیل می‌کند افزایش ساعت کاری است. همچنین مشخص شد اضطراب و ناامیدی در اشخاصی که در نگهداری از فرزند خود مشکل داشتند نیز افزایش یافته بود و همچنین اشخاصی که ناشی از ویروس کرونا میزان درآمد آنها نیز کاهش یافته بود نیز دچار استرس و اضطراب شده بودند. همچنین برخی از اشخاص که از فرزند خود مراقبت می¬کردند سعی در ترک شغل خود داشتند (Hacimusalar & Yasar ,2020: 181).
2-3- عوامل نهادی
در این عوامل ملاحظات سیاسی و استراتژیک نیز در سیاستگذاری کشورها علیه کرونا نقش دارد، ملاحظات سیاسی منجر به اتخاذ تصمیمات زودهنگام از سوی حاکمیت بعنوان مجری می¬شود. عوامل استراتژیک موثر بر سیاستگذاری دولت¬ها علیه کرونا شامل وحشت نخبگان و دامنه محدودیت دولت است. یکی از عوامل وحشت نخبگانی که دارای یک بعد روانشناختی نیز است و همچنین به مسائل نهادی ارتباط پیدا می¬کند این مسأله را بازتاب می¬دهد که تا چه زمانی می¬توان اقتصاد را به پای بهداشت و سلامت قربانی نمود. یکی از عوامل نهادی موثر بر سیاستگذاری کشورها علیه ویروس کرونا آزادی عمل و اعتماد اجتماعی و وجود وزارت¬خانه¬های جداگانه بهداشت است، کشورهایی که دارای فاکتور¬های فوق بودند تواستند با سرعت و قاطعیت بیشتری علیه ویروس کرونا عمل نمایند. عدم اطمینان سیاست¬مداران نیز می¬تواند بر سیاستگذاری کشورها علیه کرونا تأثیرگذار باشد. وحشت نخبگانی ممکن است ریسک مدیران را در تصمیم¬گیری افزایش دهد زیرا ممکن است نخبگان از ریسک تصمیم¬گیری خودشان هراس داشته باشند.
تعدادی از عوامل نهادی عبارتند از: 1) گماشتن وزیران با سابقه پزشکی، 2) اعتماد اجتماعی، 3) قاطعیت و سرعت، 4) استفاده از نهادهای مذهبی و اجتماعی، 5) عوامل اقتصادی، 6) استفاده از ابزار زور در جهت محدودسازی رفت و آمدها، 7) استفاده از آموزش مجازی، 8) افزایش آزادی عمل دولت در واردات و تولید لوازم پزشکی و افزایش امکانات بیمارستانی.
1) گماشتن وزیران با سابقه پزشکی
تعدادی از عوامل نهادی نیز حول موثر بودن نقش دولت نیز وجود دارند که می¬توان از اعتماد اجتماعی وجود وزرات¬خانه جداگانه بهداشت و وزیران بهداشت با سابقه پزشکی و آزادی عمل دولت نام برد. در برخی از کشورهای اروپایی این مسأله مرسوم است که وزرای بهداشت از بین اشخاص با تحصیلات غیرمرتبط با پزشکی انتخاب می¬شوند تا بیشتر تأمین کننده نیازهای مردم این کشورها باشند تا لابی پزشکان این کشور ولی کارشناسان معتقد هستند که در دوران ظهور کووید 19 اثربخشی وزرا با سابقه پزشک بودن بهتر و بیشتر است، همچنین رویکرد دولت¬محور به یکپارچگی و تمرکز فعالیت¬ها کمک می-کند ( .(Howlett, 2020: 7
2) اعتماد اجتماعی
اثربخشی اجتماعی نیز در صورت وجود وزارت¬خانه¬های بهداشت جداگانه و وزرای بهداشت با سابقه پزشکی بیشتر است و منجر به یک پاسخ قاطع¬تر و سریع¬تر در برابر ویروس می¬شود. بطورمثال در کشور ترکیه رئیس جمهور این کشور با غلبه بر بروکراسی اداری و مجلس این کشور توانست پاسخ سریع¬تری را نسبت به ویروس کرونا داشته باشد. در جوامعی که اعتماد فردی بین دولت¬ها بالاتر است دولت آزادی عمل بیشتری را نشان دارد و شیوع ویروس کرونا کندتر است و مردم می¬توانند به توصیه فاصله¬گذاری دولت¬ها اعتماد نمایند. اما در برخی از کشورها محدود کردن آزادی¬های مردم منجر به واکنش¬هایی شده است و تمرکز فعالیت¬ها کمک می¬کند ( .(Howlett, 2020: 7
3) قاطعیت و سرعت
در حالت عادی یک نوع تقابل بین دولت و قوانین بروکراتیک کشور ترکیه وجود داشت، ولی در دوران ویروس کرونا دولت توانست با غلبه بر بروکراسی اداری این کشور مقابله با ویروس کرونا را تسریع ببخشید، در این میان عامل اعتماد اجتماعی مردم به دولت ترکیه کمک کرد تا با سرعت بیشتری بر بروکراسی اداری این کشور غلبه نماید. ترکیه از  بابت سرعت عمل در تعویق انداختن شیوع بیماری در مرزهای خود از طریق اقدامات پیشگیرانه توانسته تا حدی شیوع ویروس کرونا در داخل مرزهای خود را به تأخیر بیندازد همچنین وزارت بهداشت ترکیه تمام تجهیزات، داروها و کیت¬ها را که برای تشخیص و درمان ویروس کرونا استفاده می‌شوند بطور رایگان در اختیار مراکز بهداشتی و شهروندان این کشور قرار داد. اراده دولت برای اجرای تصمیمات سریع و قاطع از سوی رئیس جمهور عمدتا بر روابط بین دولت و بازیگران اجتماعی تمرکز دارد. دولت ترکیه اقدامات پیشگیرانه متعددی را در فرودگاه¬ها انجام داده است.
4) استفاده از نهادهای مذهبی و اجتماعی
یکی از عوامل نهادی موثر عنصر مذهب است و همچنین یکی از بازوهای نهادی دولت¬ها و احزاب بنیادها و نهادهای تحت پوشش خود است که از طریق آنها می¬توانند بر جامعه تأثیرگذار باشند و چگونه عامل مذهب می¬تواند جامعه را به سمت استفاده از ماسک یا رعایت قوانین قرنطینه ترغیب نماید، در مطالعه موردی ترکیه نیز حزب عدالت و توسعه توانست با تأثیر خود بر مراکز مذهبی مردم را به استفاده از ماسک و رعایت قرنطینه ترغیب نمایند. علاوه بر مذهب یکی دیگر از عواملی که می¬تواند از فشارهای سیستمی بر دولت بکاهد و به کمک عوامل نهادی بیاید عامل حمایت اجتماعی است که بر بعد عوامل روانشناختی نیز تأثیرگذار است و باعث کاهش اضطراب می¬شود، زیرا مددکاران اجتماعی با جمع¬آوری کمک¬های مردمی و کمک به افراد بیکار و فقیر در دوران کرونا می¬توانند بعنوان بازوی کمکی دولت عمل نمایند و همچنین با کمک¬های مالی و مشاوره¬های روانشناختی به گروه¬های آسیب¬پذیر از اضطراب آنها نیز بکاهند، که بطور موردی در کشور ترکیه مددکاران اجتماعی نقش بسیار خوبی را در این حوزه بازی کرده¬اند.
در دوران شیوع ویروس کرونا مذهب نیز در این کشور نقش¬آفرینی کرد و در پی همه¬گیری ویروس کرونا همه نگاه¬ها به سوی دیانت و امور اداره مذهبی معطوف شده است، آیا دیانت مانند سایر مراکز مذهبی در ترکیه تعطیل می¬شود چنین مسأله¬ای بسیار پیچیده است زیرا مساجد وظایف بیشتری از وظایف دینی دارند. در 13 مارس چند ساعت قبل از برگزاری نماز جمعه بنیاد دیانت با صدور بیانیه¬ای از اشخاصی که علائم کرونا را داشت خواست که در خانه بمانند و نماز را بخوانند و این افراد مجاز به شرکت در نماز جمعه نیستند. یکی از مقامات مذهبی بنام هوتببه مردم را به موارد احتیاطی از جمله شستن دست¬ها و با صابون خودداری لمس چشم¬ها با دست، ماندن دو هفته¬ای در خانه دعوت می¬نمود و در پاسخ به بعضی از شبهه¬های دینی که در ترکیه مطرح شده بود از جمله اگر اینکه بیماری از سوی خداست چرا باید مسلمانان به بهداشت عمومی توجه کنند به حق زندگی آبرومندانه که در قرآن به آن تأکید می¬شد اشاره می¬کرد و تأکید می¬کرد که وظیفه افراد این است که زندگی خود را با ابزار علم و عقل حفظ کنند و بر نقش اخلاق پزشکی در اسلام تأکید می¬کرد (Alyanak, 2020: 1).
5) عوامل اقتصادی
دولت ترکیه با شروع کرونا اقدامات احتیاطی پولی و اداره را برای کاهش اثرات منفی ویروس و اقتصاد دولت و شرکت¬ها و خانواده¬ها انجام داد و در مناطق مسکونی تعطیلی مدارس و ممنوعیت پروازها و کاهش حداقلی الزامات، پرداخت وام¬ها و اعطای اوراق قرضه¬های دولتی و پرداخت¬های اعتباری و به تعویق انداختن مالیات¬ها و پرداخت حق بیمه تأمین اجتماعی و یارانه نه از اقدامات دولت ترکیه برای کاهش تبعات منفی ویروس کرونا بر اقتصاد بوده است. ویروس کرونا بیشترین تأثیر منفی را در محصولات فلزی ماشین¬آلات ورزش و بیمه و بانک ترکیه گذاشته است و بخش¬هایی مانند تجارت مواد غذایی و آشامیدنی و عمده-فروشی و خرده¬فروشی¬ها و املاک و مستغلات را نیز در رکود اقتصادی برده است در بازار سهام ترکیه محصولات فلزی و بخش ماشین‌آلات بیشترین تأثیر منفی را از ویروس کرونا گرفتند و تولیدات صنعتی در ترکیه متوقف شده است ولی بخش فناوری اطلاعات و صنایع چوب و کاغذ نیز در پس از رشد ویروس کرونا رشد  قابل توجهی داشته است. ولی بخش بیمه، جهانگردی، حمل¬ونقل و بانکداری از آسیب-پذیرترین بخش¬های ترکیه ویروس کرونا بودند. پخش مواد غذایی نوشیدنی عمده¬فروشی و خرده¬فروشی به دلیل تقاضاهای زیاد بخش¬هایی هستند که کمتر تحت تأثیر منفی ویروس‌کرونا قرار گرفتند  .(Özturk & others, 2020: 916)
پس از شیوع ویروس کرونا صادرات ترکیه در مارس ۲۰۲۰  معادل ۱۷.۸۱ درصد کاهش داشته است. و واردات آن نسبت به مارس ۲۰۱۹ رقمی در حدود ۳.۱۳ درصد افزایش داشته است. نرخ بیکاری در سال ۲۰۲۰ پس از شروع کرونا در ترکیه به ۱۳.۷ درصد رسیده است و تعطیلی¬های ناشی از کرونا گریبانگیر کارگران کارخانه¬ها و بخش گردشگری شده است. کووید ۱۹ صنعت گردشگری و جهانگردی را در ترکیه به شدت تحت تأثیر قرار داده است همچنین آلودگی هوا به دلیل تعطیلی صنعت حمل¬ونقل کاهش 11.8 درصدی داشته است. البته از دیدگاه محیط زیستی این مسئله به ترمیم آلودگی¬های صنعتی و محیط زیستی کشور ترکیه کمک شایانی می¬کند (Ahmad, 2020: 382-386).
ویروس کرونا کل اقتصاد کشور ترکیه را دچار نوعی شوک در بخش عرضه و تقاضا نمود، علاوه بر این شوک بر میزان تجارت داخلی و خارجی این کشور نیز تأثیرگذار بوده است، نرخ¬ها در این کشور با سیاستگذاری¬های مختلف اجتماعی در دوران کرونا تغییر کرده¬اند. در دوران شیوع کووید 19 در ترکیه ما یک رابطه قوی بین هزینه¬های بخش جریان خالص سرمایه و دلالت آن بر یک ارتباط تنگاتنگ بین قضای مالی داخلی و خارجی این کشور را شاهد هستیم. همچنین خروج سرمایه و افزایش هزینه¬های استقراض خارجی و کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت کالاها در دوران کووید 19 در ترکیه رخ داد. تقریبا 30 درصد هزینه¬های اقتصادی کشور ترکیه از تقاضای خارجی ناشی می¬شود و ارتباط زیادی بین از بین رفتن تولید این کشور و خروج جریان سرمایه از آن کشور وجود دارد.
برخلاف تصورات رایج سیاست¬های قفل اقتصادی هزینه¬های اقتصادی در ترکیه را به حداقل نرسانده است، میزان تولید در طی سال گذشته در ترکیه با کاهش 17.5 درصدی مواجه بوده است، هزینه¬های اقتصادی نیز تا زمانی که مشکلات بهداشتی در داخل و خارج از ترکیه حل نشود از یک مدل که دارای پویایی لازم نیست و غیرخطی است تبعیت می¬کند.
نرخ رشد اقتصادی ترکیه در سه ماهه اول 2020 به 4.5 درصد و نرخ بیکاری در این کشور به 12.7 درصد رسید و ارزش لیر ترکیه به پایین¬ترین میزان خود رسید در نتیجه این کشور از 17 ژوئن 2020 مجبور به استقراض از ذخایر مالی بانک مرکزی این کشور شد که رقم آن بیش از 55 میلیارد دلار بود. یکی دیگر از موارد مهم در دوران شیوع ویروس کرونا بدهی خارجی ترکیه بود که این کشور برای تأمین جریان سرمایه خود به بدهی خارجی متکی بوده است. مثلا در سال 2001 بدهی خارجی 57 درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه را شامل می¬شده است که 22 درصد آن متعلق به بخش خصوصی ترکیه بوده است. این کشور درصدد کاهش بدهی¬های خارجی خود بوده است ولی به دلیل شیوع گسترده ویروس کرونا از دسامبر 2019 بدهی خارجی این کشور بطور صعودی گسترش یافت و به میزان 60 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور رسید و از نظر دلاری کل بدهی خارجی ترکیه در دوران شیوع ویروس کووید به رقم 437 میلیارد دلار رسید که 124 میلیارد دلار آن بدهی¬های کوتاه¬مدت بود و 17 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را شامل می¬شد و 93 میلیارد دلار آن بدهی¬های بخش خصوصی این کشور بوده است.
این کشور در سال 2020 باید رقمی حدود 169 میلیارد دلار را هزینه می¬کرد که 23 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را شامل می¬شد و ترکیه در این دوران با یک بحران مالی بزرگ در سال 2020 مواجه شد و به رقمی حدود 90 میلیارد دلار نیاز داشت.
تا آوریل 2020 رقمی در حدود 5.5 میلیارد دلار از سهام این کشور در اختیار سرمایه¬گذاران خارجی بوده است. ولی با کاهش ارزش اوراق قرضه در این کشور بازارهای مالی این کشور به محل خطرناکی برای سرمایه¬گذاری خارجی مبدل شد. به دلیل ویروس کووید 19 بخش¬های زیر در کشور ترکیه در معرض شوک اقتصادی قرار گرفته¬اند عبارتند از:
کشاورزی، جنگلداری، ماهیگیری، استخراج معادن، ساخت¬وساز، برق-گاز-آبرسانی، فاضلاب¬ها-زباله¬ها، بخش تولید، تجارت عمده¬فروشی و خرده¬فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری، حمل¬ونقل و ذخیره¬سازی، خدمات اقامتی و غذایی، اطلاعات و ارتباطات املاک و مستغلات، سایر خدمات بخش تجارت، بهداشت، آموزش.
بسته محرک اقتصادی این کشور برای جلوگیری از رکود شامل موارد زیر بود:
حق بیمه و حق بیمه¬های اجتماعی محدودیت صندوق¬های ضمانت اعتبار افزایش یافت تا وام¬های دراز مدت¬تری را در اختیار متقاضیان قرار بدهند، حمایت از شرکت¬هایی که تولیدات خود را متوقف کرده بودند، یک برنامه کمک نقدی به خانواده¬های نیازمند، بسته ارائه شده توسط ترکیه در حدود 5 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را شامل می¬شد در حالیکه بسته ارائه شده توسط آلمان 32 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور را شامل می¬شده است. بسته ارائه شده توسط آلمان بطور متوسط 10 درصد پیشروتر از سایر کشورها بوده است. همچنین صاحب¬نظران معتقد بودند که برنامه اقتصادی ترکیه اقتصاد کلان و طولانی مدت این کشور را نمایندگی نمی¬کند و ممکن است که اقتصاد این کشور در طولانی مدت دچار رکود و افت جدی شود. در دوران همه¬گیری ویروس کرونا به دلیل ترس از ابتلای به ویروس تغییرات اساسی در الگوی مصرف پدید آمده است و در اشخاص نوعی از ترس به ابتلا به ویروس یا انتقال آن به دیگران وجود دارد. با کم شدن عفونت درخواست کالاهای مصرفی افزایش می¬یابد.
ترکیه برای کاهش تبعات کرونا اعلام کرد که خط مبادله تجاری موجود با قطر را به 15 میلیارد دلار افزایش خواهد داد و به روابط خارجی خود با کشورهای G20 اهمیت ویژه¬ای خواهد داد همچنین این کشور از آغاز کرونا به اشکال خفیف کنترل سرمایه را افزایش داده است و مثلا در بازارهای مبادله¬ای به محدودیت عرضه و مالیات گذاشتن بر نرخ طلا و ارز روی آورده است.
قبل از ظهور ویروس کرونا ترکیه نوزدهمین اقتصاد بزرگ جهان بود و تولید ناخالص داخلی ملی آن ۷۷۱ میلیارد دلار بود برآورد میزان خسارت کرونا به اقتصاد ترکیه هنوز بطور کامل انجام نشده است اما پیش-بینی می¬شود که اثرات احتمالی کلانی و کوتاه¬مدت و بلندمدتی در اقتصاد ترکیه داشته باشد قبل از ظهور ویروس کرونا انتظار رشد اقتصاد ترکیه در سال ۲۰۲۰  میزان ۲.۷ درصد بود ولی با همه¬گیری ویروس کرونا این میزان به  ۰.۹درصد رسید. پس از  همه¬گیر شدن ویروس کرونا  کسری بودجه جاری ترکیه به ۱.۸ دلار رسید و انتظارها بر این بود که در سال ۲۰۲۰ به دلیل کسری تجاری کالاهای این کشور با بیکاری دست¬و پنجه نرم کند. دولت ترکیه یک بسته به مبلغ ۱۵.۴ دهم میلیارد دلار و تبریک پرداخت¬ها انجام بدهد.
بعضی از عواملی که اقتصاد ترکیه را در دوران کرونا تهدید می‌کنند عبارت هستند از کوچک شدن طولانی مدت اقتصاد ورشکستگی، نرخ بیکاری بالاتر، کافی نبودن زنجیره تأمین، نوسانات قیمت نفت، تورم عظیم هزینه¬های مصرف کننده، سرمایه‌گذاری در مشاغل، بحران‌های بانکی، کسری¬های بودجه عظیم، محدودیت¬های بیشتر در سفر، تورم قیمت مواد غذایی این کشور در برابر مشکلات ذکر شده می¬تواند سیاست¬هایی مانند سیاست‌های جدید تجاری، محافظت بیشتر از نیروی کار، شرایط جدید کاری، مکانیسم¬¬های جدید برای تأمین زنجیره¬ای مواد، خرید آنلاین و دیجیتالی شدن بیشتر بهداشت، ایمنی بیشتر، تغییر در اشکال هزینه کردن فناوری¬های جدید و هوشمند را در پیش بگیرد.
همچنین دولت این کشور اقدام به توسعه بورس این کشور کرد و ارزش بازار بورس این کشور تا پایان سال ۲۰۲۰ به ۱۲۳۳ میلیارد لیر رسید که این میزان از پایان سال ۲۰۱۳ به میزان 2.4 درصد افزایش یافته بود و حجم معاملات از سال ۲۰۲۰ افزایش قابل توجهی یافت ولی رفته رفته به دلیل کاهش سرمایه-گذاران خارجی سهام این کشور و گسترش بازارهای نوظهور میزان شاخص سهام این کشور کاهش یافت.
در 10  آوریل 2020 وزارت کشور ترکیه برای شناسایی صنایع فعال که در حین تعطیلی¬ها فعالیت می-کردند اقدام کرد. که عمدتا از بخش صنایع غذایی این کشور بودند، به دلیل وجود فرهنگ تأثیرپذیری عمومی مردم از دولت مقاومت کمتری در برابر تعطیلی¬ها وجود داشت. پس از حدود سیصد روز ویروس کرونا در ترکیه تحت کنترل آمد و شامل مرگ 1.13 درصدی از جمعیت شد و تولید ناخالص ملی این کشور 11 درصد کاهش یافت. که 10.9 دهم درصد از آن به دلیل شیوع ویروس کرونا بوده است.
6) استفاده از ابزار زور در جهت محدودسازی رفت¬وآمدها
پس از ۱۰ مارس ۲۰۲۰ اعلام اولین مرگ در ۱۷ مارس ۲۰۲۰ مقامات ترکیه محدودیت¬های مانند تجمع در مکان¬های عمومی، تعطیلی مدارس و لغو پروازهای بین¬المللی از ۱۹ کشور را انجام دادند هفته بعد وزارت بهداشت ترکیه سعی نمود بیمارستان¬های اورژانسی را تبدیل به مکان¬هایی برای مقابله با کرونا بنماید و بیمارستان¬های غیرضروری اورژانسی را تا حدی تعطیل کرد و پس از مدتی دولت ترکیه پرواز به ۷۱ کشور را لغو نمود. با افزایش تکثیر ویروس، کافی¬شاپ¬ها، بازارهای شلوغ و نمازهای جماعت در ترکیه تعطیل شد و مقررات منع رفت¬وآمد در آخر هفته و در شهرهای بزرگ وضع شد. استانبول مرکز اپیدمی ویروس کرونا در ترکیه بود. دولت ترکیه برای ردیابی ویروس کرونا در سراسر ترکیه 6  هزار تیم توسط دولت این کشور گمارده شده¬اند.
آمار نشان می¬دهد که اکثر موارد مرگ¬ومیر در استانبول پس از آن در آنکارا قونیه کوکایلی ساکاریا ایسپارتا بورسا بود که شامل ۶۲.۵  درصد ابتلاها می¬شد. در کل بیشترین مقدار شامل استانبول که شلوغ-ترین شهر ترکیه بود بیشترین مقدار اختلال را داشت که هر ساله این شهر مورد بازدید تعداد زیادی بازدید کننده داخلی و خارجی است باتوجه به آمارهای منتشر شده توسط وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه در فوریه ۲۰۲۰ تعداد ۹۶۲۱۵۱ گردشگر از استانبول بازدید کردند که کل گردشگران خارجی ترکیه در این زمان در حدود میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بود درصد از گردشگران از استانبول دیدن کردند که می‌توان در مورد منشاء کرونا در این کشور را یافت. در یک شهر کوچک این کشور به نام سامسون که کمتر مورد اقبال گردشگران خارجی بود ۱۶۷ مورد ابتلا به کرونا تشخیص داده شد (Shahn, 2020: 2).
مدل ترکیه برای مقابله با ویروس کرونا از چند مدل تبعیت می‌کند:
مدل اول: تعطیلی کامل در کشورهای آفریقایی و باز بودن قسمت¬های حیاتی و ضروری بود که در این حالت کشور ترکیه دچار نوعی شوک اقتصادی می¬شد و هزینه¬های اقتصادی ناشی از شوک اقتصادی در ترکیه در حالتی که این کشور تعطیلی کامل بود 10.9 درصد بوده است.
مدل دوم: ممنوع¬الخروج کردن اتباع این کشور بود که در این مدل کشورها از نظر اقتصادی به مشکل می-خورند و توانایی بازاریابی کالاهای خود را در خارج از کشور ندارند در نتیجه کشورها در این مدل از نظر هزینه¬های مصرفی دچار مشکل می¬شوند و مشاغل نمی¬توانند نقدینگی موردنیاز خود را تأمین نمایند و در نتیجه تعطیل شدن تجارت رشد اقتصادی محدود می¬شود. در این مدل تولید ناخالص ملی ترکیه در سه ماهه اول 15 درصد کاهش داشته است که این نسبت در کشور مکزیک 17 درصد بوده است.
در ترکیه مشاغلی که نیاز به تعاملات اجتماعی داشته¬اند به دلیل ترس از عفونت با رکود بی¬سابقه¬ای روبرو بوده¬اند. رونق بخشی از اقتصاد ترکیه به علت ادغام در اقتصاد جهانی به کاهش میزان شیوع ویروس در سطح جهان و ترکیه وابسته است. در ترکیه بخشی از کارمندان می¬توانند کار خود را بصورت دورکاری انجام بدهند ولی کارگران نمی¬توانند دورکاری کنند در نتیجه این مسأله احتمال ابتلای کارگران به ویروس کرونا را بطور قابل توجهی افزایش می¬دهد. صنایع این کشور نیز برای رشد به الزامات فیزیکی نیازمند هستند. اتحادیه¬های کارگری در ترکیه اعلام کردند که میزان رشد عفونت در میان کارگران ترکیه در مقایسه با اعضای عادی جامعه 3 برابر بیشتر است و بخش صنعت این کشور دچار نوعی عفونت ناهمگن می¬باشد. همچنین کارگران این بخش با حضور در خانه نیز می¬توانند عفونت ناشی از ویروس کرونا را در سطح خانواده خود بیشتر نمایند.
براساس قوانین منع رفت¬وآمد نزدیک به 40 درصد از جمعیت این کشور در تعطیلات آخر هفته در خانه ماندند. تعطیلات این کشور از 9 آوریل در 31 شهر بزرگ که تقریبا 87 درصد جمعیت را شامل می¬شد آغاز شد و پس از 45 روز از آغاز تعداد مبتلایان این کشور به زیر یک درصد کاهش می¬یابد که این نشان دهنده این است که ترکیه عملکرد قابل قبولی را در مهار ویروس کرونا داشته است ولی با باز شدن مرزها مسأله موج¬های قریب¬الوقوع ویروس کرونا در این کشور وجود دارند.
در ترکیه تعطیلات طولانی مدارس و قرنطینه در منازل باعث تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی افراد شده است در یک مطالعه تعدادی از جوانان از لحاظ سلامت روان ارزیابی شدند که محدوده سنی آنها ۱۲ تا ۱۸ سال بود و از طریق ارزیابی از طریق اینترنت و به سرعت بصورت داوطلبانه صورت گرفت. ترکیه  با عدد ۳.۶  میلیون نفر بیشترین تعداد مهاجران جهان را دارا می¬باشد که از این میزان ۴۰۰ هزار نفر پناهندگان سوری حمایت موقت دولت ترکیه  هستند می¬باشند. بیشتر پناهجویان در ترکیه در خانه¬های پرجمعیت زندگی می¬کنند که برخی از موارد خانواده¬ها مجبور هستند فضا را بین خود تقسیم کنند این مسئله می¬تواند شرایط بهداشتی آنها را وخیم¬تر کند. وضعیت پناهندگان عامل اصلی دسترسی به خدمات درمانی در ترکیه است (Ozvarıs & others, 2021: 1-2).
 در ۲۷ مارس ۲۰۲۰ پایگاه موقت برای درمان پناهجویانی که دچار مشکل مالی بودند ایجاد شد برخی از این پناهجویان با کمک¬های غیردولتی و محلی به شهرهای محل سکونت خود بازگشتند. دولت ترکیه اقدامات پیشگیرانه¬ای برای کارگر¬های فصل این کشور انجام داده است. یک تخمین می¬گوید که ۶۹ درصد از پناهندگان شغل خود را در این کشور از زمان شیوع ویروس کرونا از دست دادند و ۸۳ درصد از پناهجویان تحت تأثیر منفی وضعیت کرونا قرار گرفتند و قدرت خرید خانوارها کاهش یافته است این مسئله سوء تغذیه و بیکاری را در میان پناهجویان این کشور افزایش داده است.
7) استفاده از آموزش مجازی
در دوران کرونا بیشتر از ۱۸۸ کشور فعالیت¬های آموزش از راه دور را اعمال کردند ترکیه نیز یکی از آنها بود نظرسنجی¬های مختلف بهترین کشور از معلمان نتایج مختلفی را درباره بازدهی آموزش مجازی داشت و برخی از معلمان معتقد بودند که آموزش و مطالب مفید نیست و برخی دیگر از معلمان معتقد بودند که آموزش مجازی سطح یادگیری را در دانش¬آموزان ترکی افزایش داده است وزارت آموزش و پرورش ترکیه نیز زیرساخت‌های لازم را برای آموزش مجازی در این کشور فراهم نمود ولی معلمان کشور موارد مختلف مانند عدم توانایی در ارزیابی و نظارت عدم توانایی آموزش دوره براساس منابع تعاملی نبودن کلاس‌ها را مطرح می‌کردند و موضوعاتی مانند پشتیبانی اینترنت و موارد فنی، نظارت بر مشارکت دانش¬آموزان، برگزاری امتحانات بصورت آنلاین، ایجاد انگیزه در دانشجویان، تعامل شنوایی، توسعه نرم¬افزار¬ها توسط معلمان این کشور مطرح شده بود (Tekdal, 2020: 537).
ترکیه در مدت یک ماه در حدود 10 میلیون ماسک مخصوص جراحی و به متخصصان مراقبت¬های بهداشتی تحویل دادند. باید افزود در این کشور در یک دوره کوتاه میزان تولید ماسک ماهیانه به 20 میلیون عدد در ماه رسید. از 23 مارس 2020 آموزش مجازی در ترکیه برای میلیون¬ها دانش¬آموز و 1 میلیون معلم آغاز شد. در ترکیه یک استاد اظهار کرده بود که بین دانشجویان¬اش فرصت نابرابر تحصیلی وجود دارد و از 500 نفر دانشجویان¬اش بین 200 تا 250 دانشجو به اینترنت دسترسی ندارند و بازخورد کلاس¬هایش را 20 دقیقه در هر جلسه می¬دانست. برنامه درسی پس از سوی همه‌گیری تغییر نکرده است و شامل مباحث تعریف ‌شده درسی است. همانند ایران نیست تلویزیون ترکیه اقدام به پخش کلاس¬های دروس درسی می¬کند مثلاً درس مطالعات اجتماعی هر سه شنبه از ۲۰ تا ۲۸ دقیقه و ۳ بار بازپخش می-شود همچنین معلمان برای تدریس از ارائه پاورپوینت تصاویر روزنامه¬ها، نقشه¬ها، مقاله¬ها، انیمیشن¬ها و داده¬های آماری استفاده می‌کنند و در حین تدریس، دانش¬آموزان را به تعامل سوق می¬دهند. ماهیت آفلاین برنامه¬های تلویزیونی به دانش‌آموزان اجازه نمی¬دهد که بطور فعال در کلاس¬ها مشارکت داشته باشد.
آموزش و پرورش ترکیه یکی از بخش‌هایی است که بیشترین تأثیر منفی را از ویروس کووید ۱۹ گرفته است دولت ترکیه سعی دارد با افزایش کیفیت آموزش از راه دور و نوآوری¬ها گام¬هایی را برای تقویت آموزش حرفه¬ای از راه دور در این کشور بردارد. دروس مربوط به کارآموزی در این کشور با ۴۰ روز آموزش در محل کار دنبال می¬شد و آموزش و پرورش و فنی حرفه¬ای در این کشور بصورت سه روز کار در بیرون از خانه توسط دانش¬آموزان بود و به دانش¬آموزان هر ماه یک سوم حقوق دستمزد را می¬دادند از زمان شیوع ویروس این دانش¬آموزان در برابر بیماری بیمه شدند.
8) افزایش آزادی عمل دولت در واردات و تولید لوازم پزشکی و افزایش امکانات بیمارستانی
قبل از شروع ویروس کرونا ۲۰ هزار دستگاه تنفس در ترکیه وجود داشت تا پایان اکتبر ۲۰۲۰ کرونا در این کشور شیوع پیدا کرده بود. ۵ هزار دستگاه تنفس تولید شد همچنین دولت این کشور اقدام به مجهزتر کردن تعدادی از بیمارستان¬های این کشور به تخت¬های مراقبت ویژه نمود که تأثیر مثبتی در روند مبارزه کرونا را داشت.
در ۲۷ مارس ۲۰۲۰ یک جلسه در این کشور برگزار شد که در آن محدودیت¬هایی را برای استفاده پرسنل مراقبت¬های بهداشتی در بیمارستان¬های دولتی و خصوصی برای یک دوره ایجاد کردن و جهت استخدام ۱۸ هزار پرستار انجام دادند در تاریخ ۹ آوریل ۲۰۲۰ یک سرمایه اضافی برای افزایش حقوق شاغلان در بعد بخش بهداشت در نظر گرفته شد.

نتیجه‌گیری
میزان مرگ‌ومیر ناشی از ویروس کرونا در ترکیه بطور متوسط ۲.۵۱ درصد بوده است. منحنی رشد کرونا در آوریل ۲۰۲۰ در ترکیه بسیار شبیه به آمریکا و بریتانیا بوده است. پس از رسیدن موارد مرگ ناشی از ویروس کرونا به ۱۰۰ هزار مورد در سطح جهان ۲۶۰۰ مورد در ترکیه یک ارزیابی و سایر ده کشور با بیشترین آمار ابتلا انجام شد در ترکیه در اولین بار نرخ رشد ۴ درصد افزایش یافت و پس از یک دوره چهل و شش روزه به ترتیب به یک درصد کاهش یافت دلیل بالا بودن رشد چند درصدی در چند هفته اول در ترکیه دلیل بود که در چند هفته اول خدمات پیشگیرانه کافی نبود و بعد از چند هفته اقدامات مانند تعطیلی مدارس، کاهش ارتباطات اجتماعی، رعایت فاصله فیزیکی منجر به کاهش نرخ رشد ابتلا به ویروس کرونا در این کشور شد.
از ابتدای ماه فوریه ۲۰۲۰ در ترکیه ۲۱۴ و ۲۴۳ مورد بهبودی رسید. در این زمان آلمان آمار مرگ¬ومیر قابل توجهی را داشت به نظر می‌رسید ترکیه در سطح متوسطی قرار دارد آمار مرگ¬ومیر برای انگلیس نیز بسیار چشمگیر ظاهر شد نشان دادند که در بین تاریخ ۲۲ ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰ ویروس کرونا در کشور هدف در حدود ۶ درصد بود در حالیکه در ترکیه بیشترین میزان به ۴ درصد رسید. این احتمال وجود دارد که سیستم¬های بهداشتی و مراقبت از افراد نقش مهمی در این میان بازی کرده باشند ترکیه توانست با  اتخاذ یکسری از اقدامات و استفاده از سیستم¬های نظارت ملی از همه¬گیری ویروس کرونا بکاهد.
تا تاریخ ۲۵ فوریه ۲۰۲۱ کل موارد ابتلا در ترکیه به ۲.۶۷ میلیون نفر رسید که  ۲.۵۴ میلیون نفر از آن بهبود یافتند. و درمجموع تا این تاریخ آمار فوتی¬های ترکی به  28285  نفر رسید که  0.011 درصد از فوتی¬های جهانی و 0.02 از از آمارهای ابتلای جهانی و 0.04 درصد از آمار بهبود یافتگان جهانی را شامل می‌شده است. از هنگام شیوع ویروس کرونا در مارس ۲۰۲۰ که اولین مورد کرونا در ترکیه بود وزارت بهداشت این کشور مورد شناسایی قرار داد در نتیجه ۲۰۲۸۴۵  انجام شده از  ۶ آوریل ۲۰۲۰  در مجموع ۳۰۲۱۷ در مورد کرونا شناسایی شد و تا آن زمان ۶۴۹ مورد  از مبتلایان به کرونا جان خود را از دست داده بودند، در ترکیه کمی بالاتر از میانگین جهانی بود، و می¬توان استنباط کرد که میزان ۲ درصد از نرخ مرگ¬ومیر جهانی بیشتر بود.
ترکیه در مقایسه با سایر کشورهای جهان کاهش چشمگیری را در میزان ابتلایان به ویروس کرونا داشته است، تا پایان مارس 2020 تعداد فوتی¬های ترکیه به 4461 فوتی رسیده بود و تعداد مبتلایان به 156827 مورد از 1650135 آزمایش رسیده بود و رتبه این کشور در میان کشورهای جهان در مقابله با کرونا به رتبه 60 رسیده بود. نرخ مرگ در ترکیه به میزان 2.8 درصد رسیده بود که بسیار پایین¬تر از سایر کشورهای اروپایی بوده است.
درنهایت باتوجه به آمارهای فوق و کاهش اشخاص مبتلا به بیماری در ترکیه می¬توان نتیجه¬گیری نمود که کشور ترکیه با متوسل شدن به ابزارهایی مانند کاهش تردد و افزایش دورکاری کارمندان و فراهم ساختن زیرساخت¬ها و بستر آموزش مجازی برای دانش¬آموزان و دانشجویان و کاهش بروکراسی اداری در تصویب قوانین دست¬وپاگیر که این مسأله سرعت تولید و واردات لوازم بهداشتی می¬افزود و ابزراهایی مانند بیمه-های بیکاری و استفاده از نهادهای اجتماعی مانند احزاب و نهادهای مذهبی باتوجه به عوامل اقتصادی و روانشناختی توانسته است که موفقیت¬هایی را در مقابله با ویروس کرونا در بازه زمانی 2019 تا 2020 داشته باشد.
این مسأله نشانگر این بود که در زمان¬های بحران همانند شیوع پاندمی¬های جهانی افزایش قدرت دولت¬ در راستای انجام اقدامات سریع و قاطعانه برای مقابله با پاندمی می¬تواند نقش بسیار مهمی را در جلوگیری از شیوع بیماری و کاستن از تبعات بیماری بازی نماید که نمونه موفق این مسأله کشور ترکیه بود که توانست با کم کردن قوانین دست¬وپاگیر و افزایش قدرت دولت سرعت و قاطعیت بیشتری را برای مقابله با ویروس کرونا به خرج دهد و در نتیجه در بازه زمانی فوق ترکیه توانست به موفقیت¬هایی در زمینه مقابله با ویروس کرونا دست یابد.