فارسی:
1- قرآن کریم.
2- آرام، محمدرضا و سید امامی، کاووس (1395)، «سیاست¬های فقرزدایی با محوریت تکافل اجتماعی»، فصلنامه دانش سیاسی، س 12، ش 24.
3- آرام، محمدرضا (1398)، نظام¬سازی برمبنای تکافل اجتماعی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
4- افتخاری، سیدمحمد (1392)، «بررسی الگوی مطلوب تکافل در فقه شیعه»، دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت.
5- بابایی، کامبیز (1391)، «بررسی ویژگی¬ها، قابلیت¬ها و دلایل موفقیت شرکت¬های بیمه تعاونی در دهه اخیر»، فصلنامه بیمه.
6- توحیدی¬نیا، ابوالقاسم (1387)، «تکافل و اهمیت توجه به آن در ایران»، فصلنامه صنعت بیمه، س 22، ش 4.
7- رشیدی، رامین ( 1387)، «تکافل (بیمه اسلامی)، یک چارچوب نوین اقتصادی»، فصلنامه تازه¬های جهان بیمه، ش 118.
8- روحانی، سیدمحسن (1389)، تکافل کاربردی و بیمه مدرن (قوانین و اصول کاربردی)، تهران: انتشارات سپهر.
9- سراج¬زاده، سیدمحمد جواد (1388)، «تحلیل نظری مقایسه¬ای بیمه متعارف و تکافل»، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد معارف و اقتصاد اسلامی، دانشگاه امام صادق.
10- سیفلو، سجاد (1387)، بیمه تکافل، محصولات و تجربه کشورها، تهران: دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش¬های مجلس.  
11- صالحی، جانعلی (1389)، فرهنگ بیمه و بازرگانی، تهران: انتشارات پژوهشکده بیمه.
12- عسگری، محمدمهدی (1398)، تکافل از نظریه تا عمل، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).  
13- قانون بیمه ایران، مصوب 1316.
14- مکارم شیرازی، ناصر (1387)، رساله توضیح المسائل، قم: انتشارات پیام عدالت.
15- موسوی خمینی، سید روح¬اله (1379)، تحریرالوسیله، نجف: انتشارات دارلعلم.
16- سیدنورانی، محمدرضا و رشیدی¬نژاد، حسین (1395)، «تکافل خرد – ضرورت¬ها و کارکردها در کشورهای در حال توسعه»، فصلنامه صنعت بیمه، ش 6.  

لاتین:
17- Swiss Re T September (2011). T Islamic Insurance Revisited T viewed 10 October 2011, http:media.swissre.com

مقدمه
نظام مالی اسلام متشکل از سه حوزه کارکردی بانکداری اسلامی، بیمه اسلامی و بازار سرمایه اسلامی است که با توسعه و پیشرفت خود به بخش اساسی و مهمی در بازار مالی جهانی تبدیل شده است و بعنوان الگوی مالی جایگزین، کار او اجرایی در مقابل نظام مالی متعارف مورد توجه بسیار قرار گرفته است. افزایش آگاهی و تقاضا برای سرمایه¬گذاری طبق اصول شرع در سطح جهانی باعث شده که صنعت خدمات مالی اسلامی به صنعت موفق و پررونقی تبدیل شود. طراحی نظام مالی اسلامی در هر یک از حوزه¬های مذکور باید در وهله نخست دارای شاخص¬های نظام¬های مالی و سپس شاخص¬های اسلامی این نظام¬ها باشد.
نیاز به امنیت از جمله مهمترین نیازهای بشر است که بر اثر گذر زمان از تعریف ساده خود به امنیت در دارایی، سرمایه¬گذاری¬ها و مواردی از این قبیل بسط و گسترش یافته است. در ابتدا به منظور رفع این نیاز از ابزارهای متفاوتی استفاده می¬شد تا اینکه نظام بیمه مدون گردید. بیمه درباره موضوعات خطرزا و خطردار انجام می¬گیرد که به معنای عدم اطمینان از وقوع زیان است. موسسات و نهادهای بیمه¬ای یکی از عوامل و شرایط موثر در توسعه اقتصادی و مالی، ایجاد منابع جدید مالی حفظ ثروت¬های ملی و جلوگیری از خطرهای تهدید کننده در سرمایه¬گذاری از نظر تضمین خسارت و پرداخت غرامت است. لذا یافته¬های این تحقیق نشان می¬دهد که نظام بیمه تکافلی تا چه اندازه می¬تواند بعنوان مکمل نه جایگزین بیمه متعارف در صنعت بیمه در ایران مورد استفاده قرار گیرد و باتوجه به اینکه تأمین امنیت اجتماعی و اقتصادی امت مسلمان نیازمند الگوی بیمه¬ای جایگزینی (شاخه¬ای از سیاست بیمه¬ای متعارف) است که مورد تأیید قرآن و سنت باشد و باید در مقابل ریسک¬های پیش¬بینی نشده یا فجایع برخودار باشند. لذا سوال دیگری که متصور می¬باشد این است که نظام بیمه تکافلی در راستای افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور با پذیرش ریسک¬های بیمه¬ای در فضایی سالم و رقابتی با بیمه متعارف تا چه اندازه می¬تواند در توسعه اقتصادی ایران تأثیرگذار باشد (روحانی، 1389: 23).  
هدف اولیه بیمه ایجاد همکاری متقابل میان دو طرف است که طی آن یکی از طرفین تعهد می¬کند که طرف دیگر در برابر هرگونه خطر غیرقابل پیش¬بینی حمایت کند. یکی از طرفین از قبل مبلغ مشخصی را بعنوان حق بیمه به طرف دیگر می¬پردازد. وی در مقابل تعهد می¬کند که در ازای دریافت حق بیمه طرف اول را در برابر هرگونه خسران یا آسیب تصادفی حمایت کرده و هرگونه خسارت وارده به شخص یا اموال وی را جبران نمایند. در قرارداد بیمه طرف پرداخت کننده حق بیمه را بیمه¬گذار و طرق تعهد کننده برای جبران خسارت را بیمه¬گر می¬نامند. حق بیمه و حادثه¬ای که وی  در برابر آن بیمه می¬شود، خطر یا ریسک نامیده می¬شود.
اصول حاکم بر بیمه تحت قانون غیرمدون براساس اصول قانون موضوعه و قانون سنتی (یا قانون مدون) تنظیم شده است ولی اجرای آنها بر اصل بهره یا سود استوار است و ایده اصلی بیمه براساس قوانین اسلامی تلقی بیمه بعنوان معامله مالی متقابل میان دو طرف است. براساس این معامله یکی از طرفین مسئولیت حمایت مالی از طرف دیگر را در برابر خطری تعریف شده برعهده می¬گیرد. براساس اصول مضاربه در قرارداد بیمه عامل بیمه تعهد پردات خسارت در برابر هرگونه خسران یا زیان وارده را عهده¬دار می¬شود، اما در صورتیکه در مدت زمان مورد توافق خطر ذکر شده در بیمه¬نامه رخ ندهد طرف بیمه¬گذار پس از سررسید قرارداد از حق دریافت کل مبلغ پرداختی مشارکتی (در بیمه عمر) و سود پرداختی به بیمه¬گذاران (پس از کسر هزینه¬ها در بیمه¬نامه¬های عمومی) و نیز سود حاصل از مبالغ پرداختی برخوردار است. در چنین معامله عامل بیمه و شریک برای برخورداری از حمایت مالی بطور متقابل به هم کمک می¬کنند و قانون غیرمدون و قانون اسلامی در زمینه ایده کلی بیمه و اصول تنظیم قراردادهای آن با هم تفاوت¬هایی دارند.
 
1- تعریف مفاهیم
1-1- تعریف ریسک
هر نوع فعالیتی در فرآیند اجرایی خود با احتمال وقوع حوادث و یا مخاطراتی روبرو می‌باشد که حاصل آن می‌تواند از برآورده شدن نتیجه و یا خواست مورد انتظار جلوگیری کند. بنابراین احتمالی را که موجب گردیده تا بازده موردنظر حاصل نشود را ریسک می‌نامند. این امر اشاره به وضعیت ناخوشایندی دارد که ممکن است فرد و یا سازمان در معرض آن قرار گرفته و باعث به وجود آمدن زیان گردد. این وضعیت جدید می‌تواند یک حادثه زیانبار و یا یک عامل باز دارنده و یا هر نوع خطر یا بی‌نظمی و یا بی¬ثباتی در مسیر فعالیت باشد. بنابراین بطور خلاصه عدم اطمینان از وقوع خسارت و غیرقابل پیش¬بینی بودن وقوع پیش آمدها را ریسک می‌نامیم.
2-1- تکافل از لحاظ لغوی  
واژه تکافل از قرآن و سنت "از واژه عربی کفالت" گرفته شده است و به معنای ضمانت مشترک می¬باشد که هدف آن نیز مشارکت و یاری دوجانبه میان اعضاء گروه مشخصی می¬باشد. در کتاب المنجد واژه تکافل به معنای "ضمانت متقابل" آمده است. با ذکر این مثال که تکافل القوم یعنی آن قوم کفیل (ضامن) یکدیگر شدند. برخی تکافل را این چنین معنا کرده¬اند: «نوعی زندگی جاری بین موجودات گوناگون زنده می¬باشد که در آن، دو طرف منفعت را با یکدیگر مبادله می¬کنند» و برخی نیز در تقریرات خود آورده¬اند که: «هر عضو جامعه کفیل دیگران است، همچنان که دیگران نیز کفیل اویند و باید همه نیازهای او را تکفل کنند و بی¬جهت نیست که امروز محققان به این وظیفه تکافل اجتماعی نام نهاده¬اند». این کلمه به معنای تضمین مشترک، کمک متقابل میان گروهی، مساعدت و کمک نیز بکار رفته است. تکافل مبتنی بر اصل قرآنی تعاون و به معنای کمک متقابل میان گروهی است. و هر عضوی در حمایت از نیازمندان داخل گروه سهم دارد این نوع شبیه بیمه تعاونی است (رشیدی، 1387: 57).
بعبارتی تکافل از اهتمام عمومی به امور هموطنان اعم از اینکه عموم مسلمانان یا غیرمسلمانان را شامل شود. فلذا می¬توان تکافل اسلامی را اهتمام عمومی مسلمانان به امور هم¬نوعان و یا به تعبیری انجام واجبات اجتماعی و ترک محرمات اجتماعی تعریف کرد (عسگری، 1398: 115).

2- بیمه از منظر حقوقی و فقهی
برخی واژه بیمه را در ارتباط با واژه بیم و ترس می¬دانند و می¬گویند چون نخستین بار دولت روسیه امتیاز حمل¬ونقل و بیمه را از دودمان قاجار گرفته است واژه روسی "استراخوانی" در زبان پارسی به بیمه ترجمه شده است (موسوی خمینی، 1379: 94). برخی دیگر واژه بیمه را گرفته شده از کلمه "بیما" در زبان هندی می¬دانند که به معنای اطمینان و تأمین است. در زبان¬های انگلیسی اصلاح و فرانسه اصطلاح است. و در زبان عربی التامین و در زبان¬های دیگر همگی رساننده معنا و مفهوم "اطمینان و آرامش خاطر، ایمنی مالی در برابر خطرها" می¬باشد (مکارم شیرازی، 1387: 153). و برخی دیگر بر این نظرند که بیمه یک واژه فارسی است. فرهنگ معین بیمه را برگرفته از بیما در زبان اردو و هندی به معنای ضمانت می¬داند.
به هر صورت واژه بیمه که از زمان قاجار در امتیازنامه حمل¬ونقل و بیمه ذکر شده است از آن پس در زبان فارسی معمولی در قانون نیز پذیرفته شده است (عسگری، 1398: 36).
- بیمه از دیدگاه حقوقی: قانون بیمه مصوب 1314 با قبول واژگان بیمه، بیمه¬گر، بیمه¬گذار، بیمه شده، مورد بیمه، موضوع بیمه و ... این واژگان را در زبان تخصصی ما تثبیت کرده است و طبق قانون بیمه (07/02/1314 ماده  (1)) بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می¬کند در ازای دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد (عسگری، 1398 :37).
- بیمه از منظر فقهی: آیت¬اله سیستانی، میزا جواد تبریزی، ناصر مکارم شیرازی، موسوی اردبیلی همگی با این مفهوم  بیمه را قرارداری می¬دانند که طبق آن بیمه¬گذار (بیمه شونده) متعهد می¬شود ماهانه یا سالانه و یا یکباره مبلغ معینی به بیمه¬گر (بیمه کننده) بپردازند و در مقابل آن بیمه¬گر متعهد می¬شود که به بیمه¬گذار یا شخص ثالثی که در قرارداد بیمه معین که به نفع او منعقد شده است مبلغی پول یا هر عوض مالی دیگری بپردازد (عسگری، 1398: 39).
- اصول بیمه: عبارتند از اصل حسن نیت¬، اصل نفع بیمه¬ای، اصل جانشینی، اصل جبران خسارت (غرامت)، اصل خطر (ریسک)، اصل احتمال (عسگری، 1398: 39).
- انواع بیمه: شامل بیمه تعاونی، بیمه اجتماعی، بیمه بازرگانی (خصوصی): که شامل بیمه اموال و اشیاء در قالب بیمه حمل¬ونقل هوایی و دریایی، بیمه اتومبیل، بیمه آتش¬سوزی، بیمه مسئولیت و بیمه مهندسی می¬گردد و بیمه اشخاص در قالب بیمه¬ای عمر و حوادث و بیمه¬های درمان ارائه می¬گردد و همچنین بیمه-های اتکایی (عسگری، 1398: 39).

3- نقش و ضرورت بیمه
امروزه پس از گذشت سال¬ها از عمر و فعالیت¬های بیمه¬ای در ایران مردم ما کم¬وبیش با نام بیمه آشنا هستند و به اقتضای کار و نیازشان ممکن است از نوعی از بیمه استفاده کرده باشند ولی باید اذعان کرد که سطح  فرهنگ و آگاهی بیمه¬ای در ایران از ارتقای بایسته¬ای برخوردار نیست زیرا هنوز عده¬ای از مردم ما از نقض و فواید اقتصادی و اجتماعی بیمه و مفاهیم آن یا بی¬خبرند یا آگاهی اجمالی و مبهمی دارند. از فواید بیمه می¬توان دادن جرأت و اطمینان خاطر برای دست زدن به کار و تولید و سرمایه¬گذاری، ایجاد محیط امن برای فعالیت¬های اقتصادی، جلب پس¬اندازهای مردم و تشکیل سرمایه برای سرمایه¬گذاری در راه اجرای طرح¬ها و برنامه¬های عمران و آبادانی، تشویق و حمایت از تجارت داخلی و خارجی از طریق عرضه کردن تأمین¬های لازم برای جبران خسارت¬های ناشی از حوادث حمل¬ونقل کالاها و وسایل حمل¬ونقل، تثبیت موقعیت مالی و اقتصادی کارخانه¬ها و بنگاه¬های اقتصادی از طریق جبران خسارت و تجدید سرمایه آنها در صورت وقوع آتش¬سوزی، تحصیل درآمد ارزی از طریق قبول بیمه اتکایی از کشورهای دیگر، مشارکت در تعاون و همکاری¬های بین¬المللی برای تقسیم و سرشکن کردن ریسک¬های بزرگ و فاجعه¬آمیز و بالاخره ایجاد کار و افزایش سطح اشتغال در کشور نام برد (صالحی،1389  :14).

4- خواستگاه و چگونگی پیدایش تکافل
اگرچه بیان زمان دقیق و قطعی آغاز فعالیت¬های بیمه¬ای در تاریخ اسلام مشخص نیست اما براساس ماهیت قرارداد بیمه¬ای امروزی می¬توان چنین استنباط کرد که فعالیت¬های بیمه¬ای از پیش از ظهور پیامبر اسلام (ص) در عربستان شناخته شده است و از آن زمان تا آغاز قرن 19م تدریجا توسعه یافته¬اند در این زمان وکیلی حنفی بنام ابن¬عابدین (1836-1784) اولین دانشمند مسلمانی بود که به بررسی معنا، مفهوم و مبنای قانونی قرارداد بیمه پرداخت و امروزه شاهد تأسیس و فعالیت شرکت¬های بیمه اسلامی متعددی در کشورهای مسلمان و غیرمسلمان هستیم. فرایند رشد و توسعه بیمه اسلامی را می¬توان به شرح ذیل طبقه-بندی کرد.
1-4- اصل العاقله بعنوان سنتی قبیله‌ای
در میان قبایل عرب بدوی رسم چنین بود که اگر عضوی از یک قبیله، عضوی از قبیله دیگر را به قتل می¬رساند خویشان نزدیک وی موظف بودند خون¬بهایی نقدی بعنوان تاوان به وارث یا وارثان وی بپردازند. خویشان نزدیکان قاتل یا عاقله باید از جانب قاتل خون¬بهای مقتول را پرداخت می¬کردند. بنابر دیدگاه محمد محسن¬خان کلمه عاقله به معنای عصبه یعنی اقوام پدری قاتل است. تاوان پرداخت شده براساس اصل العاقله را می¬توان به اصل تضمین پرداخت خسارت در فعالیت¬های بیمه¬ای امروز تشبیه کرد. چراکه مورد اخیر نوعی حمایت مالی از وارث یا وارثان در برابر مرگ غیرمنتظره قربانی است.
2-4- شیوه پیامبر اسلام
گسترش فعالیت¬های بیمه¬ای در زمان پیامبر اسلام ناشی از دو موقعیت زیر بود:
- پذیرش شیوه¬ای عاقله متداول در میان اعراب بدوی؛
- مواد پیش¬بینی شده موجود در اولین قانون غیرمدون مدینه در 622 پس از میلاد.
اولین قانون غیرمدون در جهان اسلام توسط رسول اکرم (ص) و بلافاصله پس از ورود وی از مدینه در سال  622 پس از تنظیم شد مخاطب این قانون مردم مدینه یعنی مهاجرین، انصار، یهودیان و مسیحیان بودند. قانون مذکور سرآغاز و مشتمل بر نوعی بیمه اجتماعی بود که دارای اشکال زیر می¬شد:
اعمال (اصل) یا دیه – پرداخت فدیه (سربها) – قانون مدینه

5- ویژگی‌های تکافل در مقایسه با بیمه رایج (متعارف)
بیمه رایج و تکافل در دو محور هدف و انگیزه¬ها، و سطح محصولات و خدمات بصورت تطبیقی بررسی می-شود. این بررسی تطبیقی، در محور اول با تبیین ماهیت کسب و کار، ماهیت قرارداد، منابع قوانین و مقررات و مبتنی بودن بر اصل تعاون صورت می¬گیرد. درمحور دوم نیز بیمه رایج و تکافل در شش شاخص، یعنی میزان شفافیت در عملکرد، سرمایه¬گذاری وجوه، التزامات و منافع، ارزش بازدید، توزیع مازاد و منافع، حق رأی و حق شرکت در مجمع عمومی با هم مقایسه می¬شود (سراج¬زاده، 1388: 69).

جدول 1) بیمه رایج در مقایسه با تکافل

.............................................................................

منبع: (مهدوی و همکاران، 1388: 127)

جدول 2) بیمه عمر رایج در مقایسه با تکافل خانواده
....................................................................................

منبع: (مهدوی و همکاران، 1388: 129)

6- مبانی نظری تکافل اجتماعی
ابتدا نظریه کورپراتیسم و دولت رفاه بعنوان مهمترین نظریه موجود در موضوع تکافل طرح و نقد می¬شود. سپس با پی¬ریزی و مبنا قرار دادن نظریه نیازهای انسان به تشریح ابعاد و اقسام مفهوم نیاز بعنوان مهمترین و محوری¬ترین مفهوم این نظریه پرداخته می¬شود.
1-6- نظریه کورپراتیسم و دولت رفاه
درخصوص موضوع تکافل نظریاتی مختلف تاکنون ارائه شده است. یکی از مهمترین نظریات موجود در موضوع بحث، نظریه کورپراتیسم است. این نظریه فی¬الواقع الگویی است ترکیبی از دو نظریه الیتیسم یا نخبه¬گرایی و پلورالیسم یا تکثرگرایی.
    
شکل 1) جایگاه نظریه کورپراتیسم نسبت به دو نظریه الیتیسم و پلورالیسم

.....................................................................

- نظریه کورپراتیسم بر سه اصل محوری استوار است:
نخستین: اصل نظریه کورپراتیسم اینست که ترسیم جامعه به مثابه ترکیبی از عناصر و هویت کلان است. در این دیدگاه عناصر موجود در جامعه تنها زمانی کارآمد هستند که نوعی هویت جمعی داشته باشند.
دومین: اصل نظریه کورپراتیسم به بیان راهبرد دولت اشاره می¬کند. طبق این نظریه تعادل¬بخشی میان عناصر موجود در جامعه و هویت جمعی مهمترین کار ویژه دولت است.
سومین: اصل نظریه کورپراتیسم به بیان راهبرد دولت برای ایجاد تعادل در جامعه اشاره می¬کند. علاقه به محدود کردن دخالت مستقیم دولت و یافتن شکل¬های جایگزین اقدامات انجمنی مورد حمایت دولت موضوع محوری بحث کورپراتیستی است (بابایی،1391: 667).
در این نظریه دولت رفاه بعنوان راهبرد ایجاد تعادل در جامعه معرفی می¬شود. هدف دولت¬های رفاهی تأمین حداقل¬های ضروری برای حداکثر افراد است تا از شکاف روزافزون میان طبقه دارا و ندار کاسته شود.
تأمین اجتماعی ابزار اصلی دولت¬های رفاهی برای تحقق این هدف است. مهمترین منبع تأمین هزینه¬های دولت رفاهی مالیات هست. آرمان اصلی دولت رفاهی نفی اختلاف طبقاتی موجود در جوامع لیبرالی از یکسو و نفی همسان¬سازی در جوامع مارکسیستی از سوی دیگر است (افتخاری، 1392: 37).
بازیگران اصلی و عامل تعیین کننده در این نظریه دولت است، حال آنکه در نظریه اسلام، دولت یکی از بازیگران عرصه اجتماع است و نهادهای موضوع تکافل در مجموع نقش بیشتری نسبت به او در تأمین رفاه در جامعه دارند. تأمین حداقل¬های ضروری برای بیشترین افراد جامعه نازل¬ترین هدف نظریه تکافل هست. ثالثا ابزار تأمین منافع در نظریه دولت رفاه مالیات است، حال آنکه در نظریه تکافل ابزار تأمین منابع سازوکارهایی مثل زکات، خمس، انفاق، وقف و غیره است (آرام، 1398: 62-61).
2-6- نظریه نیازهای انسان
وقتی مفهوم نیاز را بعنوان مبنای نظری تکافل بسط می¬دهیم به این معناست که نیاز یا ضرورت یکی از منابع مهم پیدایش تکافل است و آنرا به مثابه ارزش اجتماعی مهمی متجلی می¬سازد. از اینرو نیاز را بعنوان نیروی هدایت کننده احساسات، افکار و اعمال افراد شناسایی می¬کنیم (آرام، 1398: 62-61).

جدول 3) اقسام نیاز و تکافل
......................................................................

منبع: (آرام، 1398: 7)

3-6- دیدگاه‌های مخالف و موافق در باره تکافل و بیمه
اختلاف¬نظرهای موجود درباره تکافل برمی¬گردد به دیدگاه علمای مسلمان درباره فعالیت بیمه¬ای که می-توان به سه گروه کلی تقسیم نمود:
-  فعالیت بیمه¬ای کاملا و مطلقا مشروع است، مشروط بر آنکه عنصر ربا در آن وجود نداشته باشد. از میان علمایی که چنین دیدگاهی دارند می¬توان افراد زیر را نام برد: شیخ محمد عبده، وکیل حنفی شیخ ابن عابدین، محمدتقی امینی، شیخ محمود احمد، مصطفی احمد زرقا، سیدمحمد صدیق الروحانی، ابراهیم نحوی، احمد طه السنوسی، یوسف موسی، محمد البهی، علی الخفیف، ظفر شدیدی، نجات¬اله صدیقی، محمد مصلح¬الدین علی جمال¬الدین عواد و آیت¬اله خمینی.
-  بعضی از دانشمندان مسلمان فعالیت بیمه و قوانین بیمه¬ای عمومی را می¬پذیرند، اما مخالف قرارداد بیمه عمر هستند، چراکه چنین قراردادی مستلزم عناصر میسر (قمار) و غرر (عدم قطعیت) بوده و با اصول میراث و وصیت مغایر است  این دیدگاه در همایشی که در مراکش 6  می 1972 برگزار شد مورد پذیرش قرار گرفت. از میان علمایی که دارای چنین دیدگاهی هستند می¬توان افراد ذیل را نام برد: عبدالرحمن عیسی، احمد ابراهیم، مهد موسی، مفتی محمد باخیت، محمد ابوزهرا و شیخ¬الازهر شیخ جدالحق علی جدالحق.
-  گروه سوم هرگونه فعالیت بیمه¬ای را آشکارا و بطور مطلق رد کرده و چنین استدلال می¬کنند که بیمه مستلزم عناصر ربا، میسر و غرر است و کلیه این عناصر در شریعت به شدت منع شده است. از میان علمایی که دارای چنین دیدگاهی هستند می¬توان مصطفی زید، عبداله القلقیلی و جلال مصطفی السید را نام برد (آرام، 1398: 7).
4-6- نظر موافقان در رد برداشت‌های نادرست دیدگاه‌های مذکور
-  الگوی قرارداد بیمه اسلامی مستلزم عنصر ربا نیست. اساس چنین قراردادی اصول شیوه سرمایه¬داری مضاربه است. بدین معنا که عامل بیمه و بیمه¬گذار به نسبت مورد توافق طرفین، در منافع، سود پرداختی به بیمه¬دار، و سود سهام بدست آمده از حق بیمه¬های پرداختی شریک خواهند بود و اساس این معامله توافق دوجانبه میان طرفین قرارداد است و براساس دیدگاه هیأت نظارت بر امور شریعت در سودان، چنین معامله¬ای مغایر با اصول شریعت نبوده و مستلزم هیچ عنصر غیرمشروعی نیست. بعلاوه چنین عملی را می¬توان با اصل الهی معامله متقابل توجیه نمود. خداوند می¬فرماید: «ای کسانیکه ایمان آورده¬اید اموال¬تان را در میان خودتان به بیهودگی مصرف نکنید بلکه بگذارید در میان¬تان تجارت و خرید و فروش براساس حسن نیت متقابل برقرار شود».
-  قرارداد بیمه ارجحیت بر خواست خداوند نیست. یعنی در قراردادهای عمر تضمین و تعیین زندگی و مرگ فرد با تعیین موفقیت مالی افراد تحت تکافل وی در آینده نیست بلکه قرارداد بیمه به معنای جبران خسارت و یا تأمین امنیت در برابر فاجعه¬ای غیرقابل پیش¬بینی است.
- قرارداد بیمه مستلزم عنصر قمار نیست چراکه در معامله قمار، قمار باز همواره در تلاش برای بدست آوردن پول و شکست دادن سایر قماربازان است و بالعکس طرفین قرارداد بیمه درکنار هم با روحیه همکاری متقابل و اصل حسن نیت می¬کوشند امنیت مالی یتیمان، بیوه زنان و ... را در مقابل زیان وارده یا خطرات غیرقابل پیش¬بینی تأمین نمایند (آرام و سیدامامی، 1395: 17).

7- فعالیت‌ها و پیشرفت‌های تکافل در قرن بیستم و بیست و یکم    
متصدیان و پیشگامان تکافل جهانی یا شرکت¬های بیمه اسلامی با مسئولیت محدود ابتدا در سال 1979 در سودان تأسیس شدند البته بانک نگارا در مالزی پیش از این اقدامات قانونی در معرفی صنعت تکافل در مالزی صورت داد و این منجر به ایجاد شرکت تکافل مالزیایی در سال 1984 شد. بدنبال موفقیت بیمه اسلامی در کشور مالزی متصدیان جدید تکافل در کشورهایی چون برونئی، سنگاپور، اندونزی، عربستان سعودی، بحرین، کویت، امارات متحده عربی، پاکستان، عمان، مصر، سودان و تونس و همچنین شرکت¬های تکافلی در کشورهای غیرمسلمان از جمله در قاره اروپا، استرالیا و ایالات متحده آمریکا در سراسر جهان روی کار آمدند. در سال¬های ابتدایی قرن بیست و یکم می¬بینیم که صنعت تکافل توانمندی خود را در اجرا اثبات کرده است. نرخ رشد سالانه تکافل 10 تا 20 درصد است و این درحالیست که این نرخ برای بیمه-های رایج 5 درصد است.
1-7- تجربه تکافل در کشور سنگاپور
سنگاپور از جمله کشورهایی هست که باتوجه به نرخ رشد به نسبت بالای مالیه اسلامی در آن، پیش¬بینی می¬شود در آینده¬ای نزدیک به کشورهای پیشرو در عرصه تکافل تبدیل شود. هر دو شرکت تکافل که در سنگاپور فعالیت می¬کنند در سال 1975 تأسیس شده¬اند: آمپرو – اینکام، که با سرمایه¬گذاری مشترک میان چند شرکت تشکیل شده است و بیشتر شبیه صندوق تعاونی عمل می¬کند و شرکت تکافل سنگاپور که حاصل سرمایه¬گذاری مشترک میان شرکت بیمه کپل و جامعه تعاونی چندمنظوره معلمان مالای سنگاپور است. در سنگاپور بیمه تکافل با بانکداری اسلامی بعنوان ابزار ارتقاء توسعه اقتصادی جامعه اسلامی به حساب می¬آیند (آرام، 1398: 7).
2-7- تجربه تکافل در ایالات متحده آمریکا  
شرکت خدمات تکافل آمریکا (نیوجرسی) یکی از چند شرکت تکافلی در آمریکاست که در سال 1996 تأسیس شده است و به ارائه خدمات تکافل می¬پردازد و این شرکت انواع بیمه¬ای اشخاص و بازرگانی را زیر پوشش دارد (آرام، 1398: 8).
در جامعه بین¬الملل، مالزی یکی از اعضاء گروه 8 هست که شامل کشورهای در حال توسعه از جمله بنگلادش، مصر، اندونزی، پاکستان، ترکیه، ایران، نیجریه می¬شود. در این کشورها تکافل بعنوان پروژه گروه 8 تأیید شده که مسئولیت رهبری آن برعهده مالزی است.  سیاست¬های اولیه که بانک نگارای مالزی در سال 2005 اتخاذ کرد بر چند اصل مهم استوار می¬باشد که هدف آن رشد ویژگی انعطاف¬پذیری صنعت تکافل در مواجهه با چالش¬های در حال افزایش در یک محیط کاملا رقابتی می¬باشد و به این وسیله مالزی بعنوان یک مرکز بین¬المللی برای گسترش تکافل و تکافل اتکایی معرفی می¬شود.  

8- بیمه‌های اتکایی تکافل و تکافل خرد
بیمه اتکایی بعنوان یک رشته از تجارت بین¬الملل می¬تواند جایگزینی برای فروش و صادرات نفت باشد، از اینرو باتوجه به آنکه امکان گسترش صنعت بیمه در خاورمیانه و غرب آسیا زیاد است، به سرعت می¬توان در صنعت بیمه اتکایی این منطقه فعال شد، زیرا تعداد شرکت¬های بیمه اتکایی معتبر در این ناحیه از جهان محدود است. ذخایر غنی نفت و گاز، ساخت¬وسازهای گسترده¬ای در این مناطق را بدنبال دارند و به همین جهت تمام شرکت¬های بیمه، بیمه¬گران اتکایی، کارگزاران و دلالان بیمه جهان به این منطقه چشم دوخته¬اند (سیدنورانی و رشیدی¬نژاد، 1395 : 177-176).  
سازمان¬های بین¬المللی کار یک نهاد بین¬المللی است که سازمان ملل متحد مباحث مربوط به تأمین اجتماعی را به آن محول کرده است این سازمان بیمه¬های خرد را بعنوان ابزاری برای کاهش فقر و توسعه اجتماعی مورد حمایت خود قرار داده و در راستای تشکیل یک شبکه وسیع تأمین اجتماعی، با ایجاد انگیزه در موسسات بیمه خرد و تشویق آنها مبادرت نموده است. بانک جهانی نیز از دهه 90 اقدام به توسعه استراتژی¬های خود در زمینه حمایت¬های اجتماعی نموده است.
مفهوم بیمه¬های خرد بعنوان زیرمجموعه ابزارهای مالی و تحت مالی خرد بیان می¬گردد. سال¬ها این مفهوم در مالی خرد نمود می¬یافت و سپس به یک بخش خاص و مجزا توسعه یافت.
باتوجه به نظر اینگرام و مک کورد اولین تعریف بیمه¬های خرد در سال 1999 ارائه شد که در بخشی از یک مقاله با عنوان بیمه خرد: توسعه بیمه بهداشت و درمان به حذف شدگان آن¬ها مفهوم خرد را بعنوان سطح جامعه که در آن تعامل واقع شده است در نظر می¬گیرند که این کوچک¬تر از طرح¬های ملی است، و بیمه اشاره به ابزار اقتصادی دارد. باید بر این نکته اذعان داشت که بیمه خرد خود نوعی بیمه است و به سادگی می¬توان گفت نوع خاصی از بیمه است نه یک رده جدید از بیمه به این ترتیب این نوع بیمه بصورت خرد زندگی و یا بیمه¬های خرد غیرزندگی که فقرا را تحت پوشش قرار می¬دهد تعریف می¬شود و در برابر خطرات خاص در ازاء پرداخت حق بیمه متناسب با احتمال و هزینه¬های خطر مربوطه محاسبه می¬شود. این تسهیلات اشتراکی حق بیمه، برای بازپرداخت به آن دسته از اعضای طرح بیمه¬های خرد بکار می¬رود که از تلفات مجموعه¬ای از خطرات از پیش تعریف شده رنج می¬برند (سیدنورانی و رشیدی¬نژاد، 1395: 78-77).  

9- تأثیر صنعت تکافل در توسعه اقتصادی ایران
می¬دانیم که شرکت¬های بیمه باید سود ده باشند تا امکان ادامه کار آنها میسر باشد و دولت¬ها نیز به شرکت¬های بیمه مبلغی بعنوان سوبسیت پرداخت نمی¬کنند، پس شرکت¬های بیمه از حق بیمه پرداختی توسط بیمه¬گذاران تأمین مالی می¬گردند. بنابراین گسترس بیمه در جهان ناشی از دلایلی هستند که با جنبه¬های کلی رفتار اقتصادی فرد گره خورده¬اند.
طرفی افراد ریسک¬پذیر نیز در طول زمان در می¬یابند که نفع آنها در استفاده از بیمه است، زیرا  امکان ایجاد حوادث در آنها بالاتر است (اگرچه شرکت¬های بیمه از پذیرش این افراد گریزانند که در بحث کژتابی و کژمنشی قابل طرح می¬باشد).
تکافل صنعت نوظهوری است که در بسیاری از کشورهای مسلمان و حتی غیرمسلمان مورد توجه قرار گرفته است این صنعت می¬تواند باتوجه به تجربه سایر کشورها در ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله بدلایل اهمیت توجه به این صنعت نوظهور پرداخته خواهد شد. درخصوص اهمیت صنعت تکافل برای کسب¬وکار بیمه کشور، سه فایده را برای حضور این صنعت در کشور مطرح می¬گردد، البته باید توجه داشت صرف اهمیت و افاده یک فعالیت اقتصادی نمی¬تواند به تنهایی موجبات ایجاد آن صنعت را فراهم آورد بلکه باید پس از پی بردن به اهمیت و مفید بودن این صنعت در جهت ایجاد بسترهای اقتصادی و حقوقی متناسب تلاش کرد تا بتوان از آثار و منافع حضور چنین صنعتی در کشور بهره جست.
1-9- تکافل: یک فعالیت اقتصادی جدید
از زمان شروع بکار اولین شرکت تکافلی تاکنون، صنعت تکافل رشد مناسبی را تجربه کرده است. طبق نظریه چرخه عمر محصول کالاها و صنایع دارای عمر محدودی هستند و در چرخه عمر خود سه مرحله نوپایی، میانسالی و پیری را طی می¬کنند. کالاهایی که در مرحله اول چرخه عمر خود قرار دارند و هنوز به مرحله تولید انبوه و همگانی نرسیده¬اند سودی بیش از سود اقتصادی فراهم می¬کنند و بعدها با ورود رقبا به بازار این سود به سمت سود اقتصادی حرکت می¬کند از آنجاکه تکافل صنعتی نو است که به ارائه خدمات بیمه¬ای می¬پردازد نویدبخش سودهایی بالا برای کارآفرینان و مشاغل می¬باشد و در نتیجه این انگیزه برای کارآفرینان علاوه بر فراهم شدن سود و افزایش تولید ملی فرصت¬های شغلی بیشتری در اقتصاد ملی فراهم می¬آورد.
که این نتیجه برای اقتصاد ملی که دارای نرخ بیکاری بالا می¬باشد می¬تواند بسیار مفید باشد. بعلاوه بوجود آمدن یک صنعت بالذاته باعث بوجود آمدن روابط پسین و پیشین بسیاری در عرصه روابط اقتصادی می-شود که این روابط به نوبه خود باعث رشد و شکوفایی در صنایع و بخش¬های دیگر اقتصادی می¬شود. هرچه میزان این روابط بیشتر باشد تأثیر و تأثرات نیز بیشتر خواهد بود. صنعت بیمه از جمله صنایعی است که با تمام صنایع دیگر در بخش¬های اقتصادی کشور رابطه دارد.
2-9- تکافل: محصولی اسلامی    
بیمه متعارف محصولی است که از سوی تمدن غرب بدست کشورهای اسلامی و مسلمانان رسیده است و طبیعتا با ساختارهای فرهنگی جامعه اسلامی همخوانی ندارد، چالش¬های کشورهای مسلمان در اولین مواجهه با بیمه متعارف، گواه این مدعاست هرچند برخلاف علمای اهل سنت، علمای شیعه مشروعیت بیمه را فی¬الجمله پذیرفته¬اند لیکن تکافل محصولی اسلامی است و طبعا همخوانی بیشتری با عقاید و فرهنگ ما دارد (سیفلو، 1387: 1). تکافل بعنوان بیمه¬ای اسلامی، برخواسته از عقود محصور دینی است همچنین مقایسه ارکان و اهداف و کارکردهای دو نظام بیمه¬ای به روشنی نشان می¬دهد که تکافل همخوانی بیشتری با مبانی اسلامی دارد.
مفاهیمی چون تعاون، مشارکت دوطرفه، تبرع، تقسیم سود در بین مشارکت کنندگان و ... که در مکانیسم بیمه¬های تکافل بکار رفته¬اند، مفاهیمی هستند که در فرهنگ اسلامی و ایرانی، جایگاه والایی دارند. بنابراین پرداختن به صنعت تکافل علاوه بر موضوعی اقتصادی، موضوعی فرهنگی نیز به شمار می¬رود. این وابستگی فرهنگی می¬تواند زمینه موفقیت این صنعت را فراهم سازد.
3-9- تکافل: رقیبی برای بیمه متعارف در صنعت بیمه ایران   
طبق نظریات اقتصاد خرد بازار رقابتی در مقایسه با بازار انحصاری دارای کارایی بیشتری است و تخصیص منابع در آن بهینه است همچنین رقابت باعث افزایش کارایی و پایین آمدن سطح عمومی قیمت¬ها می-شود. هالواریان در کتاب اقتصاد خرد پیشرفته خود اثبات می¬کند که این بازار رقابتی است که می¬تواند رفاه مصرف کننده را حداکثر نماید. مسئله رقابتی کردن فضای کسب¬وکار بیمه از سال¬ها پیش در صنعت بیمه کشور آغاز شده است. در سال 1381 اولین شرکت خصوصی بنام بیمه حافظ برای فعالیت در مناطق آزاد پروانه تأسیس دریافت کرد و هم اکنون بیش از 30 شرکت بیمه خصوصی در کنار شرکت¬های دولتی در ایران در حال فعالیت هستند. باتوجه به خصوصی¬سازی در اصل 44 قانون اساسی، فرصت مناسبی برای رقابت شرکت¬های تکافلی و بیمه رایج از دو منظر رقابت اقتصادی بین دو بنگاه و رقابت فکری دو نظام بیمه¬ای و استفاده از نتایج مطلوب آن می¬تواند در جهت افزایش رشد و توسعه اقتصادی در ایران باشد.

10- چالش‌های نظام تکافل
با وجود فضای مثبت اقتصادی و رشد بالای صنعت تکافل چالش¬های عمده¬ای نیز در این میان وجود دارند. این چالش¬ها در 6 موضوع قابل تقسیم¬بندی هستند:
1-10- عدم آگاهی مشتریان از تکافل  
بسیاری از مشتریان در کشورهای مسلمان یا هنوز از مزایای بیمه بی¬اطلاع هستند یا به دلیل تصورات غلط دینی، مخالف بیمه¬اند. برخی مواقع نیز تکافل بعنوان بیمه سازگار با شریعت تلقی نمی¬شود.
در گزارش میزان آگاهی مصرف کنندگان تکافل در (آگوست 2011) در 11 بازار آسیا فقط 30 درصد از اطلاعات خوبی برخوردار بودند و در این گزارش، کشورهای خاورمیانه لحاظ نشده بودند، اما باتوجه به نوپا بودن صنعت تکافل در این کشورها، انتظار نتایج مشابهی می¬رود.
2-10- رقابت با شرکت‌های بیمه‌ای متعارف
شرکت¬های بیمه¬ای متعارف با سابقه طولانی و برخورداری از صرفه¬های ناشی از مقیاس فعالیت، شرکت¬های تکافلی را مشکل می¬کند. استفاده از عنصر قیمت برای رقابت گزینه مناسبی نیست چراکه شرکت¬های تکافلی معمولا کوچکتر از شرکت¬های بیمه مرسوم بوده و مانند آنها صرفه مقیاس ندارند علاوه بر این شرکت¬های تکافلی معمولا هزینه¬های عملیاتی بالاتری بدلیل سازگاری با شریعت متحمل می¬شوند اما شرکت¬های تکافل باید با ارائه محصولات ممتاز و منحصر به فرد به مشتریان فضای مناسب¬تری برای رقابت را فراهم آورند بعلاوه شرکت¬های تکافل باید در جهت افزایش آگاهی¬های مشتریان از ممتاز بودن محصولات تکافل در سازگاری بهتر با آموزه¬ها و ارزش¬های اسلامی تلاش نمایند. ابداع در محصولات تکافل از اهمیت فوق¬العاده¬ای برخوردار است. در خاورمیانه جهت رفع نیازهای خاص جمعیت مسلمان محصولات تکافل خانواده جدید موردنیاز است عرصه دیگری که شرکت¬های تکافل می¬توانند در آن فعال باشند تکافل خرد است که تأمین مالی برای افراد کم درآمد فراهم می¬آورد. در درازمدت تکافل می¬تواند مسائل مربوط به پیری و کهولت سن را با رائه محصولات پس¬اندازی بلندمدت رفع کند و به منظور رعایت اصول و استانداردهای احکام اسلامی محصولات باید براساس قراردادهای ساده و شفاف و بدون هیچگونه روزنه و راه گریزی طراحی گردند (مروری بر بیمه اسلامی، 2011).
3-10- ضرورت همگن‌سازی
اگرچه شرکت¬های تکافلی به سمت الگوهای تجاری، تلفیقی متمایل شده¬اند اما عملیاتی شدن این امر در عالم واقع از شرکتی به شرکت دیگر بطور قابل توجهی متفاوت است. بعنوان مثال در حق¬العمل¬ها و ساختارها و همچنین قواعد توزیع مازادها تفاوت وجود دارد هرچند تنوع از جهاتی مطلوب است با این وجود همگن¬سازی بیشتر و توسعه و بکارگیری استاندارهای جهانی تکافل به نفع صنعت خواهد بود. همگن¬سازی بیشتر سردرگمی مصرف کنندگان را کاهش و جنبه کارایی هزینه فعالیت¬ها را ارتقاء و همچنین از نقطه¬نظر تکافل اتکایی مفید است (مروری بر بیمه اسلامی، 2011). برای توسعه تکافل در کشورهای توسعه یافته با جمعیت مسلمان چندفرهنگی یا حتی جمعیت غیرمسلمان همگن¬سازی یک عامل مهم است. همگرایی مقرراتی در مورد تکافل می¬تواند به این فرایند کمک کند اما در بسیاری از کشورها فضای مقرراتی هنوز به اندازه کافی برای توسعه تکافل مساعد نیست همچنین در کشورهایی که مقررات خاص وجود  دارد تأکید اندکی بر وجوه اختلاف تکافل و بیمه متعارف وجود دارد (مروری بر بیمه اسلامی، 2011).
4-10- عدم توسعه محصولات و بازارهای مالی اسلامی
شرکت¬های بیمه باید به طیف وسیعی از دارایی¬های مالی نقدینه برای سرمایه¬گذاری دسترسی داشته باشند. بازدهی سرمایه¬گذاری¬ها باید با تعهدات فعالیت¬های بیمه¬گری از نظر مدت و واحد پول همخوانی زیادی داشته باشد، به همین منظور شرکت¬های بیمه متعارف نوعا در اوراق قرضه با بهره ثابت سرمایه-گذاری می¬کنند. معادل اوراق قرضه با بهره ثابت در مالیه اسلامی از نظر سازگاری با شریعت، اوراق صکوک اسلامی است. در این میان صنعت روبه رشد تکافل باعث ایجاد تقاضا برای فرصت¬های سرمایه¬گذاری سازگار با شریعت گشته که آن نیز به توسعه بخش مالی کمک می¬کند. از طرف دیگر شکوفایی صنعت تکافل نیز وابسته به بازارهای سرمایه اسلامی توسعه یافته است. عدم توسعه و گسترش بازارهای اولیه صکوک و در نتیجه توسعه نیافتگی بازارهای ثانویه آنها، و لذا نقد شوندگی پایین آنها در بازار ثانویه، آن را برای سرمایه¬گذاری هزینه¬بر می¬سازد.
5-10- کمبود منابع انسانی  
نیروی انسانی مجرب و کارکنان با صلاحیت که هم دانش بیمه¬ای و هم تخصص¬های اجتهادی و اسلامی داشته باشند محدود است. اگرچه تلاش¬های مداوم برای برپایی برنامه¬های آموزشی تکافل ادامه دارد اما پر شدن این شکاف نیاز به زمان دارد.
6-10- رعایت احکام و قواعد شریعت   
تکافل و کافل اتکایی هنوز صنایع نوپا هستند در نتیجه بسیاری از فعالیت¬های بیمه¬های متعارف در مورد آنها بکار گرفته شده است اما در طول زمان، فعالیت¬ها و امورات بخش تکافل باید در درون صنعت توسعه پیدا کند بگونه¬ای که تسهیم متقابل ریسک و همکاری مشترک میان مشارکت کنندگان محور کار قرار گیرد (مروری بر بیمه اسلامی، 2011).

11- بررسی دلایل عدم سیاستگذاری و اجرای صنعت تکافل در ایران
1-11- عدم ضرورت شکل‌گیری صنعت تکافل در ایران
از آنجا که به نظر می¬رسد از نظر علما و صاحب¬نظران شیعه، بیمه متعارف، مغایرتی با شرع مقدس اسلام ندارد و این نتیجه¬گیری صورت گرفته است که ضرورتی برای مطالعه و تحقیق راجع به تکافل در کشور ایران وجود ندارد زیرا نیازی به استفاده از این نوع بیمه نیست درخصوص این مطلب دو نکته قابل ذکر است:
الف) به¬رغم آنکه به نظر می¬رسد، مشروعیت قرارداد بیمه متعارف در همه انواع آن در کشور ما پذیرفته شده است با این حال جزئیات برخی از انواع آن می¬تواند محل تأمل باشد.
ب) حتی اگر بیمه متعارف از دید همه فقها و صاحب¬نظران شیعی مخالف شرع تشیص داده نشود باز هم این مسئله دلیل مناسبی جهت توجیه کم¬توجهی به تکافل نمی¬تواند باشد زیرا تکافل که سازوکار و جنبه-های مختلف آن در قسمت¬های قبل توضیح داده شد، نسبت به بیمه متعارف مزیت¬هایی دارد که بکارگیری آن را در کشور ایران توجیه می¬کند (توحیدی¬نیا، 1387 : 109). بعلاوه ارائه تکافل قدرت انتخاب بیشتری به مشتریان ارائه می¬دهد و گذشته از آن صنعت تکافل می¬تواند از ظرفیت بازار آن در سایر کشورها بهره-مند شود.
2-11- عدم آگاهی درباره صنعت تکافل در ایران  
یکی از بزرگترین دلایل عدم آگاهی مشتریان با صنعت تکافل است. یکی از دلایل اصلی برای نفوذ کم بیمه، عدم توسعه بیمه عمر است همانطور که گفته شده است در دهه¬های گذشته سوء تفاهمی در ذهن مجموعه¬ای از مسلمانان به وجود آمد که مانع توسعه بیمه عمر شد، پتانسیل صنعت تکافل می¬تواند این سوء تفاهم را از طریق تکافل خانواده رفع کند. در نتیجه باید این آگاهی را ایجاد کرد که تکافل این محدودیت¬های شرعی را ندارد و نسبت به بیمه متعارف اخلاقی¬تر است. راه¬اندازی و اجرای حرفه¬ای شرکت-های تکافل و استفاده از ظرفیت¬های تکنولوژی مدرن آی.تی می¬تواند به معرفی تکافل کمک کند.
عدم تدوین برنامه¬های آموزشی در صدا و سیما و عدم توجه به معرفی تکافل در برنامه¬سازی¬ها نقش بسزایی در عدم  شناخت کافی تکافل در ایران بدنبال داشته لذا رسالت رسانه در این خصوص از اهمیت بسزایی برخوردار است و می¬تواند نقش بی¬بدیلی در معرفی صنعت تکافل در کشور ایفا کند.
3-11- عدم توان رقابتی صنعت تکافل با بیمه متعارف
پتانسیل صنعت تکافل فراتر از این حد است اما متاسفانه موانعی غلبه می¬کند بر تحقق این صنعت. مانند: کمبود نیروی انسانی مجرب که دانش بیمه فنی را داشته باشد و هم آگاهی کافی از امور مالی شریعت داشته باشد، از جهت دیگر چون صنعت تکافل در ایران نوپا است و توان رقابت با بیمه متعارف را ندارد و دسترسی محدود به ابزارهای مالی کوتاه مدت مانند صکوک و بازار پول سازگار با شریعت، از چالش¬های اصلی توسعه شرکت¬های تکافل است.

نتیجه‌گیری
بیمه بعنوان یکی از مهمترین و اثربخش¬ترین بخش¬های اقتصاد کشور شمرده می¬شود. و نظام بیمه تکافلی به منظور ایجاد تنوع در نهادهای مالی و جلب¬نظر مسلمانان در جهت رفع شبهات مطروحه از جانب فقهای مسلمان و همچنین جذب سرمایه ارائه گردیده است.
سازمان تکافل با همان اهداف شرکت بیمه تشکیل شده است که هدف اصلی آن پوشش خسارت¬های احتمالی در زندگی است. نظام بیمه تکافل صنعت نوپایی است و روزبه¬روز در بین کشورهای اسلامی و همچنین کشورهایی که در آنها جمعیت مسلمان زیاد است در حال گسترش است. از مهمترین مزایای تکافل هماهنگی بسیار زیاد آن با سایر حوزه¬های مالی اسلامی یعنی بانکداری اسلامی، بازار سرمایه اسلامی و بازار پول اسلامی است. لذا بکارگیری نظام تکافل در کشور ایران که از بانکداری بدون ربا بهره-مند است باعث انسجام بیشتر سیستم تأمین مالی اسلامی می¬شود. یافته¬های تحقیق نشان می¬دهد که نظام بیمه تکافلی تا چه اندازه می¬تواند بعنوان مکمل نه جایگزین بیمه متعارف در صنعت بیمه در ایران مورد استفاده قرار گیرد و تا چه اندازه می¬تواند در توسعه اقتصادی ایران تأثیرگذار باشد. بنابراین باتوجه به مدل نظری مطروحه در قالب دو نظریه اجتماعی: 1- کورپراتیسم و دولت رفاه که در این نظریه دولت رفاه بعنوان راهبرد ایجاد تعادل در جامعه معرفی می¬شود و هدف دولت¬های رفاهی تأمین حداقل¬های ضروری برای حداکثر افراد است تا از شکاف روزافزون میان طبقه دارا و ندار کاسته شود. بازیگران اصلی و عامل تعیین کننده در این نظریه دولت است، حال آنکه در نظریه اسلام، دولت یکی از بازیگران عرصه اجتماع است و نهادهای موضوع تکافل در مجموع نقش بیشتری نسبت به او در تأمین رفاه در جامعه دارند. تأمین حداقل¬های ضروری برای بیشترین افراد جامعه نازل¬ترین هدف نظریه تکافل هست و 2- نظریه نیاز لذا وقتی مفهوم نیاز را بعنوان مبنای نظری تکافل بسط می¬دهیم به این معناست که نیاز یا ضرورت یکی از منابع مهم پیدایش تکافل است و آنرا به مثابه ارزش اجتماعی مهمی متجلی می¬سازد. از این¬رو نیاز را بعنوان نیروی هدایت کننده احساسات، افکار و اعمال افراد شناسایی می¬کنیم.
در این راستا سازمان¬های بین¬المللی کار یک نهاد بین¬المللی است که سازمان ملل متحد مباحث مربوط به تأمین اجتماعی را به آن محول کرده است این سازمان بیمه¬های خرد را بعنوان ابزاری برای کاهش فقر و توسعه اجتماعی مورد حمایت خود قرار داده و در راستای تشکیل یک شبکه وسیع تأمین اجتماعی، با ایجاد انگیزه در موسسات بیمه خرد و تشویق آنها مبادرت نموده است.
صنعت تکافل در راستای افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور با پذیرش ریسک¬های بیمه¬ای در فضایی سالم و رقابتی با بیمه متعارف بعنوان سیستمی نو در عرصه بیمه و مدیریت ریسک، صنعتی جامع است که با تمام بخش¬های اقتصادی رابطه داشته و می¬تواند بعنوان یک بیمه مکمل نه جایگزین زمینه مناسبی برای ایجاد اشتغال و افزایش درآمد ملی در جهت تأثیرگذاری بر رشد و توسعه اقتصادی ایران باشد.
بنابراین باتوجه به مزایای حضور شرکت¬های تکافلی در ایران، دولتمردان و دست¬اندرکاران بیمه¬ای کشور باید نسبت به فراهم کردن بسترهای فرهنگی و حقوقی- اقتصادی این صنعت اقدام نمایند تا بتوانیم از مزایای حضور و رقابت این نوع شرکت¬ها در راستای توسعه اقتصادی ایران بهره ببریم.
بنابراین پیشنهاد می¬شود با بررسی چالش¬های تکافل در ایران و رفع موانع نسبت به سیاستگذاری نظام تکافل با اقتباس از مدل شریک، کارگزار کشور اندونزی و احیاء تکافل خرد در مناطق روستایی و کم¬درآمد کشور جمهوری اسلامی ایران بتوان در رشد و توسعه اقتصادی گامی موثر برداشت.